تلاش ترکیه برای ایجاد یک بحران انسانی در شمال و شرق سوریه

ترکیه مدعی شده است که حمله به آنکارا به نحوی با نیروهای کُرد حاضر در شمال و شرق سوریه مرتبط بوده است.

در اوایل اکتبر، هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه اعلام کرد که ترکیه تأسیسات زیرساختی در سوریه و عراق را در انتقام حمله حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) در آنکارا در ۱ اکتبر که بر اساس گزارش‌ها منجر به زخمی شدن دو افسر پلیس ترکیه شده، هدف قرار خواهد داد. بلافاصله پس از آن، ترکیه کمپین حملات هوایی را به مناطق تحت کنترل اداره خودمختار شمال و شرق سوریه (AANES) آغاز و با نزدیک شدن به فصل زمستان، بحران­‌های اقتصادی، آب و سوخت را تشدید کرد.

طی سال‌ها، ترکیه به استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین و هواپیماهای جنگی برای حمله به منطقه ادامه داده است که منجر به کشته شدن صدها غیرنظامی شده است. کارزار بمباران کنونی، جدی‌ترین تشدید تنش از زمان توافق‌های آتش‌بس جداگانه با میانجیگری ایالات‌متحده و روسیه پس از تهاجم ترکیه به سوریه در سال ۲۰۱۹ است که با اشغال سرکانی و تل‌ابیض و ترکیه و آواره شدن صدها هزار نفر از ساکنان منطقه پایان یافت.

در حالی که ترکیه مدعی شده است که حمله به آنکارا به نحوی با نیروهای کُرد حاضر در شمال و شرق سوریه مرتبط بوده است، نیروهای سوریه دموکراتیک این مساله را رد کرده‌اند. مظلوم عبدی، از فرماندهان این نیرو و از اعضای ارشد پ.ک.ک، استفاده ترکیه از شرایط را به عنوان بهانه‌ای برای تجاوز نظامی بیشتر محکوم و بار دیگر بر عدم دخالت نیروهای دموکراتیک سوریه در درگیری‌­های داخلی ترکیه تاکید کرد و خواستار توقف فوری درگیری‌­ها شد. الهام احمد، رئیس کمیته اجرایی شورای سوریه دموکراتیک (SDC)، شاخه سیاسی نیروهای دموکراتیک سوریه، نیز از جامعه جهانی خواست تا مداخله کند و اظهار داشت که این تجاوز نظامی جان میلیون‌ها نفر از جمله غیرنظامیان آواره را به خطر می­اندازد.

تشدید حملات هوایی با هدف قرار دادن زیرساخت­های غیرنظامی

هواپیماهای جنگی و پهپادهای ترکیه بی‌امان زیرساخت‌های غیرنظامی حیاتی از جمله نیروگاه‌ها، پمپ‌های آب، پالایشگاه‌های نفت و تنها کارخانه بطری‌سازی گاز خانگی در منطقه و بیش از ۲۰۰ سایت را هدف قرار دادند. مناطق مسکونی و حتی یک کمپ آوارگان داخلی بمباران شد که باعث تلفات در بین غیرنظامیان شده است. این در حالی است که با توجه به همکاری نیروهای سوریه دموکراتیک با آمریکا برای غارت نفت و ثروت سوریه، حملات ترکیه قصد دارد منابع درآمدی این نیروهای وابسته به پ.ک.ک در سوریه را هدف قرار دهد. همچنین تاکنون آمریکا از کردهای متحد خود در برابر حملات ترکیه حمایت نکرده است. دستاوردهای اخیر در نوسازی زیرساخت‌­های برق با این حملات هوایی از بین رفته است و مناطقی در شمال و شرق سوریه بدون برق باقی مانده است. نابودی اقتصاد محلی مانع از بهبودی پس از ویرانی­‌های داعش شده و همچنین بحران انسانی مداوم را عمیق‌تر می­کند.

آب به‌عنوان سلاح ترکیه

استفاده ترکیه از منابع آبی به‌عنوان سلاح یک استراتژی دیرینه است که برای هدف قرار دادن غیرنظامیان در شمال و شرق سوریه طراحی شده است. هدف قرار دادن زیرساخت‌های آبی، نقض آشکار قوانین بین‌المللی است، اما واکنش چندانی را از سوی جامعه بین‌المللی ایجاد نکرده است. در قامیشلی بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی و درمانی به دلیل ذخایر غیرقابل اعتماد آب و برق، اکنون تحت فشار شدید کار می‌کنند که منجر به نگرانی‌ها در مورد قطع احتمالی می‌شود. نتیجه مستقیم حملات ترکیه به تاسیسات آبی، باعث کمبود شدید آب در سراسر منطقه شده است.

هم از طریق کاهش جریان رودخانه فرات و هم بسته شدن مکرر ایستگاه آب الوک در حسکه سوریه، بحران آب شدیدتر شده است. ترکیه از زمانی که کنترل الوک را در جریان تهاجم سال ۲۰۱۹ به دست گرفت، چندین ماه است که پمپاژ آب از ایستگاه به حسکه را متوقف کرده و تلاش‌های سازمان ملل به منظور مذاکره را برای اطمینان از ادامه عملیات آن، مسدود کرده است. تعطیلی مکرر الوک تامین آب بیش از یک میلیون نفر را به خطر انداخت و در اوج همه‌گیری کووید-۱۹ خطرات زیادی برای سلامتی ایجاد کرد. کاهش غیرقانونی جریان رودخانه فرات توسط ترکیه، مخزن سد تشرین را تقریباً به‌طور کامل متوقف کرده است و خطر تعطیلی فاجعه‌بار را به همراه دارد. اقدامات ترکیه علاوه بر نقض کنوانسیون‌های بین‌المللی اساسی حقوق بشر، نقض توافقنامه تقسیم آب در سال ۱۹۸۷ است و رفاه جمعیت غیرنظامی زیادی را در معرض خطر بزرگی قرار می‌دهد.

رودخانه خابور، که از قلب دره خابور می­گذرد شامل یک منطقه محاصره شده مسیحی سریانی-آشوری است، که به شدت آسیب دیده است و این جمعیت آسیب‌پذیر و رو به کاهش را در معرض خطر بزرگتری قرار داده است. ساکنان تل تمر، بزرگترین شهر در دره رودخانه خابور، برای آبیاری به رودخانه وابسته هستند. اکنون ساخت سدها در بالادست توسط ارتش ملی سوریه (SNA) وابسته به ترکیه معیشت آنها را تهدید می­‌کند. حتی قبل از تهاجم سال ۲۰۱۹، ترکیه جریان آب رودخانه را قطع و تقریباً خشک کرده و آن را در مهد تمدن به یک مکان غیرعادی برای پرورش حشرات ناقل بیماری تبدیل کرده بو. دسترسی به آب پاک یک حق اساسی بشر است و هر اقدامی که توسط دولت­‌ها یا نیروهای نیابتی آنها این حق را به خطر می­اندازد باید به سرعت و شدت توسط جامعه بین المللی محکوم شود.

سکوت جامعه بین‌المللی

با عمیق شدن بحران آب در منطقه یکصد و ده سازمان سوری که منعکس کننده مسایل جوامع مختلف شمال و شرق سوریه هستند، بیانیه مشترکی صادر کردند و خواستار مداخله فوری بین‌المللی شدند. اگرچه این وضعیت در سطح بین‌المللی توجه زیادی را به ویژه از سوی دیدبان حقوق بشر و نادین مائنزا، رئیس دبیرخانه آزادی مذهبی بین‌المللی و رئیس سابق کمیسیون آزادی مذهبی بین‌المللی ایالات متحده (USCIRF) به خود جلب کرده است واکنش بین‌المللی به این بحران تنها چند بیانیه محکومیت بود که بدون اقدام عملی، مسکوت مانده است.

آدام کوگل، معاون مدیر خاورمیانه در دیدبان حقوق بشر گفت: «ترکیه با هدف قرار دادن زیرساخت‌های حیاتی در شمال شرق سوریه، از جمله نیروگاه‌های آب و برق، مسئولیت خود را نادیده گرفته است. مردم شهر حسکه و اطراف آن که در چهار سال گذشته با بحران شدید آب مواجه بوده‌­اند، اکنون باید بار سنگین بمباران و تخریبات فزاینده را نیز متحمل شوند و برای تامین منابع آب ضروری بیشتر تلاش کنند».

در چند هفته گذشته، حمله از پیش برنامه‌ریزی شده ترکیه به زیرساخت­‌های غیرنظامی در سوریه با وقوع ناگهانی حمله رژیم اسرائیل به غزه، کاملا تحت‌الشعاع قرار گرفته است. ترکیه به وضوح غیرنظامیان را در شمال و شرق سوریه هدف قرار می‌­دهد، اما هنوز مشخص نیست که آیا این اقدامات تنها به عنوان ابزاری برای مجازات دسته‌جمعی (جنایت جنگی طبق کنوانسیون ژنو) است یا به عنوان مقدمه‌­ای برای تهاجم زمینی دیگر با هدف گسترش منطقه اشغالی ترکیه در سوریه و تغییر بافت جمعیت منطقه. صرف‌نظر از انگیزه­‌ها یا استراتژی نهایی ترکیه، کارزار حملات هوایی علیه زیرساخت­‌های غیرنظامی و بحران جاری آب در شمال و شرق سوریه، بذر فاجعه­‌ای بدتر را در آینده نزدیک کاشته است. همچنین احتمال ادامه حملات وجود دارد. اظهارات اخیر فیدان حاکی از آن است که ترکیه هنوز به حمله به مردم شمال و شرق سوریه پایان نداده است.

ضروری است که جامعه بین‌المللی برای رسیدگی به این بحران، تضمین دسترسی به آب، حفاظت از رفاه مردم و محیط‌‌زیست در شمال و شرق سوریه موضع­گیری کنند و ترکیه را تحت فشار قرار دهد تا به توافقات و کنوانسیون­‌های بین‌المللی مختلف که عضو آنهاست، پایبند بماند. بدون اقدام سریع و قاطع، جمعیت غیرنظامی منطقه در هفته‌­ها و ماه­‌های آینده به‌شدت آسیب خواهند دید و ترکیه برای ادامه ارتکاب جنایات جنگی در سوریه و فراتر از آن جسارت خواهد یافت.

این مسئولیت جمعی جامعه بین‌المللی و به ویژه آن کشورها و سازمان‌­هایی است که قدرت و اهرم خاصی بر طرف­‌های متخاصم دارند، تا از حقوق و رفاه غیرنظامیان حفاظت، از قوانین بین‌المللی حمایت و برای حل مسالمت‌آمیز درگیری‌­ها تلاش کنند. بحران کنونی مستلزم تلاشی هماهنگ برای رسیدگی به نیازهای فوری بشردوستانه و علل اساسی درگیری و تضمین آینده­ای پایدار و عادلانه برای مردم است. در صورت تداوم وضعیت کنونی، پیامدهای آن فراتر از منطقه نیز احساس خواهد شد و شامل آواره شدن دسته جمعی صدها هزار غیرنظامی و ظهور مجدد داعش و سایر گروه‌های مشابه می‌­شود که می‌­توانند تهدیدی برای امنیت جهانی باشند.