چهل و یک سال پیش ملامصطفی بارزانی رهبر قیام کردهای عراق علیه حکومت بعثی عراق در بیمارستانی در آمریکا درگذشت. ملامصطفی فرزند شیخ محمد بارزانی در 14 مارس 1903 میلادی در روستای بارزان به دنیا آمد. در سه سالگی همراه مادر و برادر بزرگ خود شیخ عبدالسلام به مدت نه ماه توسط عثمانی‌ها زندانی شد. او در سال 1919 در قیام شیخ محمود برزنجی مسئول یک گروه 300 نفری علیه انگلیسی‌ها بود. او در سال‌های 1931-1932 در مرگه‌سور و شیروان فرمانده پیشمرگه‌ها علیه انگلیسی‌ها بود. در آنجا توانمندی های نظامی وی مشخص شد. وقتی در سال 1932 دولت عراق با همکاری بریتانیا شیخ احمد، برادر ملامصطفی، را دستگیر کرد مسئولیت سازماندهی نیروها بر عهده ملامصطفی قرار گرفت. حکومت عراق یک سال بعد عفو عمومی برای خانواده بارزانی اعلام کرد، لذا از سال 1936 تا 1943 فعالیت پیشمرگه متوقف شد. ملامصطفی بارزانی تلاش کرد در سال 1943 از فضای جنگ جهانی دوم و کودتای نافرجام عراق آن زمان استفاده کند. او نیرویی 2500 نفری آماده کرد اما یک سال و نیم بعد دولت مرکزی با نیرویی بیشتر به بارزان حمله کرد. بارزانی به منطقه کانی‌رش در مرز ترکیه عقب‌نشینی کرد. از آنجا به ایران و مهاباد رفت که با تاسیس جمهوری مهاباد توسط شوروی مصادف شد. پس از یازده ماه و انتقاد شدید از قاضی محمد طی یک راه‌پیمایی همراه با جنگ و گریز به اتحاد شوروی پناهنده شد. او حدود سیزده سال در شوروی ماند اما با کودتای عبدالکریم قاسم در سال 1958 و با استقبال وی به عراق بازگشت.
از سال 1960 باز هم علیه حکومت مرکزی جنگید. به تدریج مورد حمایت شاه ایران و اسرائیل قرار گرفت. مستشاران اسرائیلی آموزش پیشمرگه‌ها را بر عهده گرفتند، مسعود بارزانی را برای آموزش استخباراتی به اسرائیل بردند تا سرانجام دستگاه استخبارای “پاراستن” را تاسیس نمودند. مسعود بارزانی رئیس آن شد. این دستگاه امروز نیز در اختیار حزب دموکرات کردستان قرار دارد و مسئولیت آن با مسرور بارزانی پسر مسعود است. کمک‌های شاه به حدی بود که عملا همه تصمیم گیری‌های اصلی در دست ساواک بود. پرویز ثابتی، عضو کردزبان اهل سنندج و از روسای ارشد ساواک، در مصاحبه‌های خود می‌گوید «گاهی احساس می‌کردم من رهبر قیام کردهای عراق هستم. همه تصمیم‌های مهم در دست ما بود». شاه و صدام حسین با وساطت الجزایر و اسرائیل و به صورت مخفیانه در سال 1975 در مورد اختلافات مرزی ایران و عراق در اروندرود به توافق رسیدند و شاه بدون اعلام قبلی تمام حمایت‌ها از ملامصطفی بارزانی را قطع کرد و مرزها را بست. ملامصطفی به توصیه‌های مشاورانش گوش نداد و پایان قیام را اعلام کرد و به گفته جاناتان رندل، خبرنگار آمریکایی، با 80 میلیون دلار راهی آمریکا شد. او در آنجا درگذشت و برای دفن به ایران منتقل و در اشنویه به خاک سپرده شد. پس از مدتی پیشمرگه‌های حزب دموکرات کردستان ایران به رهبری عبدالرحمان قاسملو – که با حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری بارزانی خصومت شدید داشت – جنازه او را از قبر بیرون آوردند و حدود دویست متر پایین‌تر رها نمودند. این اقدام قاسملو، سبب درگیری و کشته شدن صدها نفر از دو حزب شد. ملامصطفی را به زیوه در مرگور ارومیه منتقل و دفن کردند. پس از آن که مدار 36 درجه توسط آمریکا در شمال عراق ایجاد شد، جنازه او را یکبار دیگر خارج کردند و با بالگرد به روستای بارزان بردند.
ملامصطفی هم مورد تحسین و هم انتقاد بسیاری بود. بارها از ترور توسط بعثی‌ها نجات یافت. در یک مورد ده روحانی دینی ازبغداد با وی دیدار کردند اما استخبارات عراق در ضبط صوت یکی از روحانیون بمب کار گذاشته بود و هنگام فشار دادن دکمه، چایچی ملامصطفی در حال گذاشتن چای جلوی او بود لذا ملامصطفی جان سالم به در برد اما همه ده روحانی توسط پیشمرگه‌ها در جا کشته شدند.
در یک مورد نیز در دیدار با هنری کیسینجر، وزیر خارجه وقت آمریکا، ملامصطفی از وی درخواست کرد اگر آمریکا کمک کند، آماده است کردستان عراق را به ایالت پنجاه و یکم آمریکا کند. پس از مرگ او، به گفته جاناتان رندل و به نقل از منابع موساد اسرائیل، سازمان استخبارات اسرائیل، موساد، مراسم چهلم ویژه‌ای برای او گرفت و به عنوان قهرمانی که در حساس‌ترین دوره با فشار بر عراق سبب کم شدن فشار نظامی اعراب بر اسرائیل شد، از وی تجلیل نمودند.
در مورد اصالت یهودی عشیره بارزانی گزارش‌هایی منتشر شده اما نیازمند بررسی و دستیابی به اسناد بیشتر است.
