ساڵانێکە ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران، بەڵگەنامەی پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە ناوچە کوردنشینەکانی ئێران کۆدەکاتەوە. سەرەڕای ناردنی سەدان فایل و نامەنووسی فەرمی بۆ نەتەوە یەکگرتووەکان و دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان، بەڵام تا ئێستا هیچ وەڵامێکی کۆنکرێتی وەرنەگیراوەتەوە. ئەم بێدەنگییە جیهانییە نەک هەر دادپەروەری پێشێل دەکات، بەڵکو سووڕی توندوتیژیش بەردەوام دەکات.
دوکتور زانا سادقی – بەڕێوەبەری جێبەجێکار و بەرپرسی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران
ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران لە ساڵی ٢٠١٨ەوە بە ئەرکی تۆمارکردن و بەدواداچوون بۆ پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە ناوچە کوردنشینەکانی ئێراندا چالاکی دەکات. ئەم گرووپە لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا سەدان حاڵەتی بەڵگەنامەیی توندوتیژی، سەربازانی منداڵان، ئەشکەنجەدان، هاوسەرگیری بەزۆر و دەستدرێژیکردنە سەر ژنان و هەرزەکاران کۆکردۆتەوە و ئەم زانیاریانەیان لە ڕێگەی چەندین نامەنووسییەوە بۆ دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان ناردووە.
سەرەڕای ئەم هەوڵانە، ئەنجامەکەی نزیکەی هیچ نەبووە. نە نەتەوەیەکگرتووەکان و نە فەرمانگەی کۆمیساریای باڵای مافەکانی مرۆڤ و نە یونیسێف و تەنانەت ئەو ڕێکخراوانەی کە یاداشتنامەی لێکتێگەیشتنیان لەگەڵ گروپە چەکدارەکان واژۆ کردووە کە بەکارهێنانی منداڵانی سەرباز قەدەغە دەکەن، هیچ ڕێوشوێنێکی کاریگەریان نەگرتووەتەبەر. ئەو وەڵامانەی وەرگیراون لە باشترین حاڵەتدا گشتی و ناڕوون بوون و زۆرێک لە نامەنووسینەکان بێ وەڵام ماونەتەوە.
ئەم بێدەنگییە پرسیارێکی بنەڕەتی دەوروژێنێت: ئایا دادپەروەری جیهانی هەڵبژێردراو و سیاسییە؟ ئایا قوربانیانی ناوچە کوردنشینەکانی ئێران تەنیا لەبەر هەڵکەوتەی جوگرافیای خۆیان لە پشتیوانی و بینین بێبەشن؟
بەشی یەکەم: هەوڵە بەردەوامەکانی تاوەری چاودێری و بەڵگەنامە پێشکەشکراوەکان
ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران، سەدان حاڵەتی بەڵگەنامەیی پێشێلکردنی مافی مرۆڤی لە ناوچە کوردستانییەکانی ئێران کۆکردەوە. ئەم حاڵەتانە بریتین لە حاڵەتەکانی وەک ڕاکێشانی منداڵان بۆ پەیوەستبوون بە گروپە چەکدارەکانەوە، سنووردارکردنی توندی ئازادی ژنان، ئەشکەنجەدان، ئیستغلالکردنی هەرزەکاران لە چالاکییە سەربازییەکان و ڕاکێشانی گەنجان بۆ هیوای کۆچکردن.
هەموو ئەم بەڵگەنامانە لەگەڵ ڕاپۆرتی ورد و شیکاری گشتگیر بۆ نەتەوە یەکگرتووەکان و نووسینگەی کۆمیساریای باڵا و یونیسێف و ئەنجومەنی مافی مرۆڤ و جنێڤ کال (Geneva Call) نێردراوە. نامەنووسینەکان داواکاری لێکۆڵینەوەی خێرا و ڕێکاری یاسایی و دامەزراندنی چاودێری سەربەخۆ بۆ چالاکییەکانی گروپە چەکدارەکان لەخۆدەگرێت.
بەڵام ئەنجامەکەی: هیچ وەڵامێکی پراکتیکی و کاریگەر وەرنەگیراوە. ئەو وەڵامانەی وەرگیراون، لە باشترین حاڵەتدا، ئاماژەیان بەوە کردووە کە “پرسەکە جێگەی بایەخی ئێمە نییە” یان “بۆ ئێمە ئەولەویەت نییە”، کە بە کردەوە بە واتای پشتگوێخستنی تەواوەتی مافەکانی قوربانییەکان دێت.
بەشی دووەم: ڕۆڵی دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان و دژایەتییەکان لە ئەنجامدا
ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی وەک نەتەوە یەکگرتووەکان، یونیسێف، OHCHR و جنێڤ کاڵ ئەرکێکی تایبەتیان هەیە بۆ پاراستنی مافەکانی مرۆڤ و ڕێگریکردن لە دەستدرێژیکردنە سەر منداڵان و ژنان. ڕێککەوتنەکانی جنێڤ کاڵ لەگەڵ گروپە چەکدارەکان ئامانجیان ڕێگریکردن بووە لە سەربازە منداڵەکان و بەرزڕاگرتنی بنەما مرۆییەکان.
بەڵام پێداچوونەوە بە ئەدای کارکردن نیشان دەدات:
- هیچ میکانیزمێکی جێبەجێکردنی ڕاستەقینە نییە بۆ چاودێریکردنی پابەندبوون بە ڕێککەوتنەکان.
- گروپە چەکدارەکان بەبێ ئەوەی ڕووبەڕووی لێکەوتەی یاسایی ببنەوە، بەردەوامن لە چالاکییەکانیان.
- ڕێککەوتنەکان زیاتر پڕوپاگەندەن نەک پراکتیکی.
ئەم دژایەتییە ئەوەمان بۆ دەردەخات کە ئەم دامەزراوانە، بە کردەوە، تەنیا بایەخ بە بابەتی سیاسی و پڕوپاگەندەیی دەدەن و ئەرکی مرۆیی خۆیان پشتگوێ خستووە.
بەشی سێیەم: شیکردنەوەی بێدەنگی دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان
چەند هۆکارێکی سەرەکی ئەم بێدەنگییە ڕوون دەکەنەوە:
- ڕوانگەی سیاسی سەبارەت بە ئێران: ڕەنگە بەهۆی ئامانجە سیاسییەکانی ڕۆژئاوا کەمتر چاودێری ئەو گرووپە چەکدارە کوردانەی کە خۆیان بە “ئۆپۆزسیۆن” دەناسێنن.
- ئامرازەکانی ڕاگەیاندن بۆ دامەزراوەکان: هەندێک لە دامەزراوەکان تەنها بۆ نیشاندانی نیازپاکی یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن واژۆ دەکەن و هەنگاوی ڕاستەقینە نەگرنەبەر.
- بێدەنگیی هەڵبژێردراو: قوربانیانی ئێرانی لە ناوچە کوردنشینەکان کەمتر لەلای دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان دەردەکەون، چونکە دۆسیەکانیان لەگەڵ ئەولەویەتە سیاسییەکاندا یەکناگرێتەوە.
بێدەنگی جیهانی، لە ڕاستیدا ڕێگە بە گروپە چەکدارەکان دەدات بەردەوام بن لە چالاکییەکانیان و ببنە قوربانی نەوەی نوێی منداڵان و هەرزەکاران.
بەشی چوارەم: دەرئەنجامە مرۆییەکانی ئەم بێباکییە
بێباکی دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان لێکەوتەی مرۆیی جددی هەیە:
- منداڵان و هەرزەکاران دەبنە قوربانی فێڵ یان فشار بۆ بەشداریکردن لە چالاکییە چەکدارییەکان.
- ژنان قوربانی سنووردارکردنی ئازادییە کەسییەکان و ئەشکەنجە و ئازاردانن.
- فریودانی گەنجان بە بەڵێنی کۆچکردن یان دەرفەتی باشتر دەبێتە هۆی زەبر و زەنگی دەروونی و لەدەستدانی متمانە بە کۆمەڵگا و دابڕانی کۆمەڵایەتی.
ئەم دەرئەنجامانە ئەوە دەردەخەن کە بێدەنگی جیهانی نەک تەنها پێشێلکردنی دادپەروەری، بەڵکو سووڕی توندوتیژی بەردەوام دەکات و نەوەکانی داهاتوو دەخاتە مەترسییەوە.
بەشی پێنجەم: بەرپرسیارێتی ئەخلاقی و داوای لێپرسینەوە
چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران داوا لە هەموو دامودەزگا نێودەوڵەتییەکان دەکات کە؛
- لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکرێت لەسەر بێدەنگی و بێکردەوەیی ئەوان.
- دامەزراندنی لیژنەیەکی سەربەخۆی دۆزینەوەی ڕاستییەکان بۆ لێکۆڵینەوە لە چالاکییەکانی گرووپە چەکدارەکان لە ناوچە کوردنشینەکانی ئێران.
- پێداچوونەوە بە ڕێککەوتنەکان لەگەڵ گروپەکانی وەک پژاک و پەکەکە و جێبەجێکردنی چاودێری ڕاستەقینە.
- دەنگی قوربانییەکان ببیستن، نەک تەنها گروپە سیاسییەکان یان پڕوپاگەندەییەکان.
دادپەروەری هەڵبژێردراو بنەما بنەڕەتییەکانی مافی مرۆڤ پێشێل دەکات و قوربانییە ڕاستەقینەکان لەبیر دەکات.
بەشی شەشەم: بانگەوازی فەرمی بۆ کۆبوونەوە لەگەڵ نوێنەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان و جنێڤ کال (Geneva Call)
چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران، وێڕای پێشکەشکردنی ئەم ڕاپۆرتە، داوای دیدارێکی فەرمی لەگەڵ نوێنەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان، نووسینگەی کۆمیساریای باڵای مافەکانی مرۆڤ، یونیسێف، و جنێڤ کال دەکات و بانگەواز بۆ:
- پێویستە هەموو بەڵگەنامە و فایلە بەڵگەدارەکان دابین بکرێن.
- پێویستە پابەندبوونێکی ڕاستەقینە بێت بۆ چاودێریکردن و بەدواداچوون بۆ کارەکانی گروپە چەکدارەکان.
- پێویستە میکانیزمی شەفاف بۆ لێپرسینەوە دابنرێت.
ئەم کۆبوونەوەیە دەتوانێ خاڵی دەستپێکێک بێت بۆ گەڕاندنەوەی متمانە بە مافەکانی مرۆڤ و ڕێگریکردن لە بەردەوامی پێشێلکارییەکان.
بێدەنگی دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان سەبارەت بە پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە ناوچە کوردنشینەکانی ئێران، دادپەروەری دوادەخات و ئازارەکانی مرۆڤ گەورەتر دەکات.
چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران، بە پێشکەشکردنی بەڵگەنامە و شیکاریی هەمەلایەنە، جارێکی دیکە داوا لە نەتەوە یەکگرتووەکان و دامەزراوە پەیوەندیدارەکان دەکات کە؛
- لێپرسینەوە بە،
- ڕێککەوتن و چالاکییەکانتان بکەنە ڕاستەقینە و چاودێری کراو،
- دەنگی قوربانییە ڕاستەقینەکان ببیستن، نەک تەنها گروپە سیاسییەکان.
تا دامودەزگا نێودەوڵەتییەکان بێباکانە بمێننەوە، دروشمی “جیهانێکی بێ توندوتیژی” تەنیا وەک خواستێک دەمێنێتەوە نەک واقیعێک.
چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران
ئۆکتۆبەری ٢٠٢٥
