نەعیم بابایی، گەنجێکی خەڵکی شاری جوانرو، نموونەی واقیعە تاڵەکانی ئالوودەبوونە.
کێشەی ئالوودەبوون یەکێکە لەو کێشە کۆمەڵایەتی و خێزانی و ئەمنی و چارەسەری دەروونی و تەندروستییانەی کە لەم دەیان ساڵەی دواییدا ڕەهەندی فراوانتری بەخۆیەوە بینیوە، بەتایبەتی لە کۆمەڵگە گەشەسەندووەکاندا. ئەم دیاردەیە نەک تەنها کاریگەری لەسەر ژیانی تاکەکەسی ئالوودەبووان هەیە، بەڵکو کاریگەری لەسەر خێزان و کۆمەڵگاش هەیە و بووەتە یەکێک لە تەحەددای جددی بۆ تەندروستی گشتی. ئالوودەبوون بە ماددە هۆشبەرەکان و کحول و ماددە دەروونییە چالاکەکانی تر وەک نەخۆشییەکی درێژخایەن ناسراوە کە پێویستی بە گرنگیدان و چارەسەری تایبەتمەند هەیە. بەڵام ئەوەی ئەم کێشەیە ئاڵۆزتر دەکات، هۆکارە کۆمەڵایەتی و ئابووری و کولتوورییەکانن کە ڕۆڵیان هەیە لە سەرهەڵدان و بڵاوبوونەوەیدا.
نەعیم بابایی، لە دایکبووی 26/04/1996، گەنجێکی خەڵکی شاری جوانرو، نموونەی واقیعە تاڵەکانی ئالوودەبوونە. بە خوێندنی سنووردار و پاشخانی کۆمەڵایەتی ناتەواو، کەوتە داوی ئالوودەبوون و بەدوای ڕێگایەکدا بۆ دەربازبوون لە کێشەکانی ژیانی. لە دونیای ئەمڕۆدا فەزای ئەلیکترۆنی وەک سەکۆیەکی نوێ بۆ پەیوەندی مرۆیی و ئاڵوگۆڕی زانیاری، دەرفەتێکی بۆ گروپە چەکدارەکان ڕەخساندووە کە گەنجانی لاوازی وەک نەعیم ڕابکێشن و بە ڕێگای مەترسیداردا بیانبات. ئەم گروپانە بە بەڵێنی فریودەرەوە وەک بەدەستهێنانی سامانی خێرا و هاوڕێیەتی و پشتیوانی کۆمەڵایەتی گەنجان بۆ خۆیان ڕادەکێشن و لە کۆتاییدا قووڵتر دەیانخەنە تەڵەوە.
لەم ڕووەوە، لێکۆڵینەوە لەو هۆکارانەی کە کاریگەرییان لەسەر دروستبوونی ئالوودەبوون هەیە، هەروەها سەرنجڕاکێشانی گروپەکان بۆ گەنجانی لاواز، گرنگییەکی تایبەتی هەیە. نەعیم بە ئەزموونە تاڵەکەی لە ژیان لە ژینگەیەکی تێکچوودا، ئەو تەحەددایانە دەخاتە ڕوو کە زۆرێک لە گەنجان ڕووبەڕووی دەبنەوە. لە هەوڵێکدا بۆ دەربازبوون لە واقیعە ئازاربەخشەکانی ژیانی، بەدوای ڕێگایەکدا دەگەڕا بۆ باشترکردنی دۆخەکەی، ئەمەش بووە هۆی ئەوەی بچێتە فەزای ئەلیکترۆنی. سەرەڕای ئەو دەرفەتانەی کە بۆ فێربوون و گەشەکردنی کەسی دەڕەخسێنێت، ئەم فەزای ئەلیکترۆنییە دەتوانێت وەک تەڵەیەکیش مامەڵە بکات؛ کە خەڵک ڕووبەڕووی بەڵێنی ناڕاستەقینە و فریودەر دەبنەوە.
ئەم چیرۆکە نەک هەر زیانی تاکەکەسی نیشان دەدات کە بەهۆی ئالوودەبوونەوە دروست دەبێت، بەڵکو ڕەهەندە کۆمەڵایەتی و خێزانییەکانیش نیشان دەدات. هەڕەشەی گروپەکان لە دژی خێزانەکان و بەکارهێنانی ترس و گوشار بۆ کۆنترۆڵکردنی ئەندامەکانیان قوڵایی قەیرانی کۆمەڵایەتی زیاتر دەکات. جگە لەوەش ئەزموونی نەعیم لە هەڵاتن و هەوڵدان بۆ گەڕانەوە بۆ ناو کۆمەڵگا نوێنەرایەتی هەوڵەکانی مرۆڤەکان دەکات بۆ دووبارە بنیاتنانەوەی ناسنامە و ژیانی خۆیان لە بارودۆخە مەترسیدارەکاندا.
لە کۆتاییدا ئەم چاوپێکەوتنە بەدواداچوون بۆ وردەکارییەکانی ژیانی نەعیم بابایی و ئەو تەحەددایانە دەکات کە ڕووبەڕووی بووەتەوە، هەوڵ دەدات ڕەهەندە کۆمەڵایەتی و ئابووری و دەروونییەکانی ئەم دیاردەیە شی بکاتەوە. هەروەها ئەم گفتوگۆیە دەتوانێت یارمەتی بەرپرسانی کۆمەڵایەتی و داڕێژەرانی سیاسەت بدات بۆ ئەوەی باشتر لەم کێشەیە تێبگەن و چارەسەری کاریگەرتر بۆ خۆپاراستن و چارەسەری ئالوودەبوون دابین بکەن و یارمەتیدەر بن بۆ باشترکردنی کوالیتی ژیانی گەنجان.
نەعیم بابایی، خاوەنی بڕوانامەی دبلۆم و کاری ئێستای کرێکار و پاسەوان، گیرۆدەی ماددە هۆشبەرەکانی وەک شووشە و حەب بووە و بەدوای ڕێگایەکدا دەگەڕا بۆ ڕزگاربوون لە ئالوودەبوون. لە ئینستاگرام کەسێکی ناسی بە ناوی سامان وه‌یسی. بە گوتەی خۆی، سامان وه‌یسی بە بەڵێنەکانی وەک کۆچکردن بۆ ئەوروپا و ئەگەری هاوسەرگیری لەگەڵ کچە جوانەکانی ناو گروپەکە و وەرگرتنی مووچەی زۆر و ژیانێکی ئاسوودەیی فریوی داوە. بەو پێیەی گیرۆدە بووە و دەسەڵاتی بڕیاری دروست و دروستی نەبووە، بە پشتبەستن بەو بەڵێنانە، بڕیاریدا بچێتە ناو گروپی چەکداری پاک و بە هاوکاری ئەندامانی گروپەکە لە 09/06/2020، بە شێوەیەکی نایاسایی سنووری سەردەشت بەجێدەهێڵێت و گواستراوەتەوە بۆ بارەگای گروپەکە لە “پردی”. بەڵام دوای نزیکەی مانگێک لە ئەندامێتی و ڕەچاوکردنی بارودۆخی ژیان، بۆی دەرکەوت کە لەلایەن گروپی پاکەوە فریو دراوە، بەڵام بەهۆی ترسی زیندانیکردن و ئەشکەنجەدان، دەرفەتی هەڵهاتنی نەدۆزیەوە.
گەشتەکەی بنەماڵەی نەعیم بۆ هەولێر لە مانگی یەکی ساڵی ٢٠٢٢ بۆ بەدواداچوونی دادپەروەری و بەدواداچوون بۆ چارەنووسی کوڕەکەیان، هەروەها بووە هۆی ئەوەی کە لەلایەن گروپەکەوە هەڕەشەیان لێبکرێت و تەنانەت (خاتوو ئەژین ئەمینی) کە خێزانەکەیشی لەو کۆبوونەوەیەدا ئامادەبوون و دواتر بە ناچاری چاوپێکەوتنێکی زۆرەملێی ئەنجامدا، ئەم کارەی لەگەڵ هەموو ئەو کەسانەدا کرد کە خێزانەکانیان لەو کۆبوونەوەیەدا بوون. دواجار نەعیم لە مانگی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣دا ئەو دەرفەتەی قۆستەوە کە سەرقاڵی باخداری و چاودێریکردنی باخەکانی میوەی حوسێن یەزدانپەنا بوو، لەوێشەوە هەڵهات و خۆی بە ئاسایشی سلێمانی ناساند. دوای ئەوەی نزیکەی هەفتەیەک لەوێ ڕاگیرا، خۆی بە کونسوڵخانەی ئێران ناساند و بە پشتیوانی ئەوان گەڕایەوە وڵات.
تکایە سەرەتا خۆت بناسێنە و پێمان بڵێ بارودۆخی ژیانت چۆن بووە پێش ئەوەی ئەم گروپە بناسیت.
بڕوانامەی خوێندنم بڕوانامەی دبلۆمە. پێش ئەوەی بچمە ناو ئەم چیرۆکەوە، ژیانێکی زۆر سەختم هەبوو؛ نە لە دۆخێکی دارایی باش بووم و نە لە ڕووی دەروونییەوە. ساڵانێک گیرۆدەی مادەی هۆشبەر بووم، بەتایبەتی حەب و ئەم ئالوودەبوونە وردە وردە هەموو شتێکی لێ وەرگرتم. نە کارێکی دروستم هەبوو، نە ئومێدێکم بۆ داهاتوو هەبوو، تەنانەت پارەی ئالوودەبوون و کڕینی مادەی هۆشبەریشم نەبوو! ڕۆژەکانم بە برسێتی و شەوەکانم بە کابوسە ترسناکەکانەوە بەسەر دەبرد. گەیشتبووم بە خاڵێک کە هەستم دەکرد هیچ ڕێگەیەکی دەربازبوون بۆ من نییە.
چی وای لێکردیت پەیوەندی بەو گروپەوە بکەیت؟ لە کوێ چاوت پێیان کەوت؟
هەمووی لە فەزای ئەلیکترۆنی یان باشتر بڵێین ئینستاگرام دەستی پێکرد. لاپەڕەیەک بوو کە بە ڕواڵەت پەیوەندی بە بابەتەکانی کولتووری و سەربازیی کوردییەوە هەبوو. دەستم کرد بە فۆڵۆوکردنی پۆستەکانیان؛ وێنەی پیاوە چەکدارەکان بە جلوبەرگی کوردی و ئاڵا و مەراسیم و مەشقی سەربازییەوە. لەو کاتەدا کە مێشکم پڕ بوو لە سەرلێشێواوی و پووچی، ئەم وێنانە سەرنجێکی تایبەتی بۆ من هەبوو. دوای ماوەیەک کوڕێک بە ناوی سامان وه‌یسی لە ڕێگەی دایرێکتەوە پەیوەندی پێوە کردم. ئاماژەی بەوەشکرد، خەڵکی جوانرو بووە و سەرەتا بە شێوەیەکی ئاسایی قسەی کردووە، بەڵام وردە وردە گفتوگۆکەی بەرەو ئەو گروپە بردووە کە تێیدا چالاک بووە.
سامان وه‌یسی چی پێ وتی؟ بەڕاستی بەڵێنی ئەوەی داوە بە چی سەرنجت ڕابکێشێت؟
سامان هەر لەسەرەتاوە ڕاستەوخۆ پەرەی بەو گروپە نەدا. زۆر زیرەکانە مامەڵەی دەکرد. پرسیاری لەبارەی باری دەروونیم و تەنیایی و دۆخی کار و ژیانم کرد. کاتێک بینی کە دۆخەکەم خراپە، بەڵێنی دا کە وەک هێڵی ژیان وابوو بۆ من لەو ساتەدا. وتی ئەگەر منیش پەیوەندییان پێوە بکەم، دەرفەتی باش دەڕەخسێت، هەموو شتێک ئازاد دەبێت، ژیانێکی ئاسوودە و پاکیان دەبێت. هەروەها باسی لە شووکردنی کچە جوانەکان و پەیداکردنی مووچەی باشی دەکرد و دوای ماوەیەک دەتوانم لە ڕێگەی ئەو گروپەوە بچمە ئەوروپا. هێندە گیرۆدەی ئالوودەبوون و هەژاری بووم، عەقڵی دروستم نەبوو بۆ بڕیاردان. بێ ئەوەی بزانم کێن و ئامانجیان چییە، بڕیارمدا بچم، تەنیا بە هیوای بنیاتنانی ژیانێکی نوێ.
چۆن ڕۆشتی؟ ئایا پلانی بۆ دانرابوو؟
بەڵێ، هەموو شتێک بە تەواوی هەماهەنگ بوو. سامان وه‌یسی هەموو شتێکی ڕێکخست. پێی وتم لە 29ی ئەیلولی 2020 سنووری سەردەشت بپەڕێنەوە، ئەو کەسانەی سەر بەو گروپە بوون لە سنوور چاوەڕێم بوون. بەبێ ئەوەی بزانم بەرەو کوێ دەڕۆم، سواری پاسەکە بووم و دوای چەند کاتژمێرێک لە لێخوڕین گەیشتمە بارەگای گروپەکە لە ناوچەیەک بە ناوی پردی.
کە گەیشتی چیت بینی؟ ئایا ئەوە بوو کە سامان گوتبووی؟
نەخێر، بە هیچ شێوەیەک. ئەو واقیعەی کە بینیم تەواو جیاواز بوو لەوەی کە ئەوان بۆ من خەیاڵیان کردبوو. لەبری ژیانێکی ئاسوودە و ئازاد، چوومە ناو کەمپێکی سەربازی داخراو و پڕ لە یاسای ڕەق و ناعەقڵانی. وەک ئەوە وابوو بچیتە ناو زیندانێکەوە. هەموو شتێک کۆنترۆڵ کرابوو. نە پەیوەندی، نە جووڵە، نە تەنانەت پرسیارکردن. مۆبایل قەدەغە بوو و ئینتەرنێتیش نەبوو.
ئایا لە ڕۆژی یەکەمەوە هەستت کرد فێڵت لێ کراوە؟
بەڵێ هەر لە یەکەم ڕۆژەوە هەستم کرد فێڵم لێ کراوە. بەڵام گەڕانەوە بۆ دواوە نەبوو. ترس وەک زنجیرێک بە دەورمدا پێچرابووەوە. هەر لە یەکەم ڕۆژەکاندا ئەگەر کەسێک تەنانەت چرپەی ڕۆشتنی بکردایە یان ناڕەزایی خۆی دەرببڕێت، ئەوا بە خێرایی دەستگیر دەکرا.
لەوێ ڕۆتینی ڕۆژانەت چۆن بوو؟ ئایا هیچ چالاکیەکی تایبەتت کردووە بەهیچ شێوەیەک؟
ڕۆژەکانمان زۆر دووبارە بووەوە. بەرەبەیانی زوو لە خەو هەڵساندین و دواتر وانەکان لەسەر مێژووی کوردستان و زمانی کوردی و ئایدۆلۆژیا دەخوێنن. پاشان مەشقی سەربازی و ئەرکی پاسەوانیمان هەبوو. پاشنیوەڕۆکان یان پۆلەکان بوو یان کاری جەستەیی. پێیان گوتین ئێمە خەبات بۆ ئازادی کوردستان دەکەین، بەڵام لە واقیعدا ئەوە تەنها وەهم و دروشم بوو. نە ململانێ، نە پلان. هەموو شتێک تەنها قسە بوو. بەڕاستی هیچ ئامانجێکی ڕاستەقینە لە پشت ئەم ژیانەوە نەبوو. تەنها بەڵێن و درۆ.
ئایا هیچ پەیوەندییەکت لەگەڵ خێزانەکەت هەبووە؟ تەنانەت دەیانزانی تۆ لە کوێیت؟
سەرەتا نەخێر، بە هیچ شێوەیەک ڕێگەم پێنەدرا پەیوەندی بکەم. پێم وایە دوای مانگێک توانیم پەیوەندی بکەم و پێیان بڵێم لە کوێم. کاتێک گوێم لە دەنگی دایکم بوو، تووڕە بووم. پێیان وابوو ون بووم یان شتێکی خراپم بەسەر هاتووە. دوای ماوەیەک باوکم کە نەخۆشی شەکرەی هەیە لەگەڵ مامم چوو بۆ هەولێر بۆ ئەوەی بەدوایمدا بگەڕێت. ئەم کارە گروپەکەی زۆر توڕە کرد. هەرکەسێک خێزانەکەی چووبوو بۆ بەدواداچوون، هەڕەشەی لێدەکرا. تەنانەت ناچاریان کردین لەبەردەم کامێرا دانپێدانانی درۆ بکەین. هەر وەک خاتوو ئه‌ژین ئەمینی کە خێزانەکەی چووبوونە ئەو گردبوونەوە و دواتر ناچار بوون چاوپێکەوتنێکی ساختە بکەن.
لەو ماوەیەدا بیرت لە ڕاکردن کردۆتەوە؟
زۆر زۆر. بەڵام نەموێرا. زۆر بوون ئەوانەی هەوڵی هەڵهاتنیان دا و دەستگیرکران. دوای دەستگیرکردنیان سەرەتا قژیان ڕاکێشا و زەلیلیان کرد و لەبەردەم خەڵکدا لێیاندا و دواتر بردیان بۆ زیندانی گروپەکە. ئەشکەنجەیان داون. هەندێکیان دەبردرانە شوێنێک کە چەند مانگێک کەس گوێی لە دەنگی نەدەبوو. ئەم ترسە وای لێکردم کە منیش ناوێرم جوڵەیەک بکەم.
دواجار چۆن توانیت هەڵبێت؟
ڕۆژێک لە ساڵی ٢٠٢٣ نێردرام بۆ یارمەتیدان لە چاودێریکردنی باخەکانی حوسێن یەزدانپەنا. لەو باخچەی میوەدا، بۆ ساتێک هەستم کرد هەموو شتێک لە دەوروبەرمدا چۆڵ بووە. وەک ئەوە وابوو هەموو شتێک ئامادە بووبێت بۆ هەڵهاتن. بێ ساتێک دوودڵی هەڵهاتم. چەند کیلۆمەترێک بە پێ ڕامکرد و دواتر خۆم بە ئاسایشی سلێمانی ناساند. سەرەتا منیان گرت و نزیکەی هەفتەیەک دەستبەسەر کرام. پاشان خۆم بە کونسوڵخانەی ئێران ناساند و هاوکاریان کردم. بەبێ هیچ کێشەیەکی تایبەت سنوورم بەزاند و گەڕامەوە وڵات.
بەرپرسانی ئێران چۆن مامەڵەیان لەگەڵ ئێوەدا کردووە؟
بە پێچەوانەی ئەوەی هەمیشە پێیان دەگوتین (کە ئەگەر بگەڕێینەوە ئەشکەنجە دەدرێین و زیندانی دەکرێین)، هیچ ڕووی نەدا. چەند پرسیارێکیان لێکردم و پاشان ناردیانم بۆ سنە. لەوێ چەند چاوپێکەوتنێکم هەبوو. لە کۆتاییدا تەنها غەرامەیان بۆ دەرکردم بەهۆی ئەوەی بە شێوەیەکی نایاسایی وڵاتم بەجێهێشت، کە پێنج ملیۆن تۆمان بوو. بەڵام من هەر لەو کاتەدا یەک ملیۆن تۆمانم بە کاش دا و بابەتەکە کۆتایی هات. نە زیندان، نە ئەشکەنجە؛ تەنها گەڕامەوە بۆ ژیانم.
ئێستا کە گەڕایتەوە چی دەکەیت؟ وە هەستت چۆنە بۆ ئەو کاتە؟
ئێستا ژیانێکی سادەم هەیە. من وەک کرێکار و هەندێک جار وەک پاسەوان کار دەکەم. هیچ شتێکی تایبەت نییە، بەڵام ئارامم هەیە. من لەگەڵ خێزانەکەمم، ئازاد و بێ ترس. بەڵام یادەوەرییەکانی ئەو سێ ساڵە وەک بارگرانییەک وایە کە هەرگیز وازی لێ ناهێنم. هێشتا شەوانە کابوسەکانم لەو بارەیەوە دەبینم. گەورەترین پەشیمانی ژیانم ئەوەیە کە گوێم لە کەسێک گرتووە کە سوودی لە ئازارەکانم وەرگرتووە.
ئەگەر ئەمڕۆ کەسێک لە دۆخی تۆدا بووایە چی پێ دەڵێیت؟
دەڵێم ئەگەر ئەمڕۆ هەست بە تەنیایی، هەژاری، یان ونبوون بکەیت، چارەسەر لە چەک و دروشمدا نییە. ئەوانەی بەڵێن دەدەن تەنها بەدوای ئامرازدا دەگەڕێن نەک یارمەتی. ئەوانەی ئازارەکانت دەکەنە هەنگاو بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی خۆیان. مەهێڵە کەس سوود لە بێدەسەڵاتی تۆ وەربگرێت. یارمەتی لە ڕێگای ڕاستەقینە وەربگرە، لەگەڵ خێزانەکەت قسە بکە، و داوای یارمەتی لە ناوەندەکانی چارەسەرکردنی ئالوودەبوون بکە. درەنگ تێگەیشتم، بەڵام زووتر دەتوانن لێی تێبگەن.
