آنکارا با تمام مخالفان کُرد اعم از سیاسیون یا شبه‌نظامی به عنوان تروریست برخورد می‌کند و جنگ خود را به کشورهای همسایه تسری می‌دهد.
درگیری طرفداران حزب دموکراتیک خلق‌ها (ه.د.پ.) و پلیس در استانبول، در چهارم فوریه 2021
از روز دهم تا چهاردهم فوریه سال جاری میلادی، ارتش ترکیه حملات هوایی شدیدی را در کوهسان گارا در عراق انجام داد و به دنبال آن حمله هوایی نیروهای ویژه انجام شد که سپس آنها نیز عقب‌نشینی کردند. وقتی نیروهای ترکیه عقب‌نشینی کردند، ده‌ها شبه‌نظامی، چند سرباز و سیزده گروگان ترک توسط حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک.) کشته شدند. هدف این عملیات آزادی گروگان‌ها بود. این عملیات تا حدودی با در نظر گرفتن ملاحظات سیاسی داخلی ترکیه انجام شد یعنی نجات موفق گروگان‌ها می‌توانست به ائتلاف «حزب عدالت و توسعه» و «حزب حرکت ملی» که از محبوبیت آنها کاسته شده، کمک کند. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، دو روز قبل از شروع عملیات، حتی اعلام کرد که ظرف چند روز خبر خوبی برای مردم خواهد داشت.
همچنین، این حمله باعث منطقه‌ای شدن جنگ آنکارا با پ.ک.ک شد و بار دیگر آن را به خاک عراق کشاند و یک منطقه ترانزیتی مهم بین شنگال و قندیل در عراق – مقر فرماندهی پ.ک.ک – و الحسکه در سوریه – مرکز فرماندهی ی.پ.گ. وابسته به پ.ک.ک. – را هدف قرار داد. این حمله مورد حمایت حزب دموکرات کردستان عراق (پارتی) به رهبری خانواده بارزانی – متحد اصلی کُردِ ترکیه- قرار گرفت که روابط نزدیک اقتصادی از جمله صادرات نفت با آنکارا دارد.
اگر از نظر نظامی به موضوع نگاه کنیم، تعقیب پ.ک.ک. توسط نیروهای ترکیه نگرانی کمتری دارد اما هیچ کشوری حضور یک گروه مسلح مانند پ.ک.ک. را در خاک خود تحمل نخواهد کرد و بسیاری از دولت‌ها وقتی می‌بینند همسایگانشان نمی‌توانند مانع فعالیت تروریست‌ها شوند، چنین گروه‌هایی را در آن طرف مرز تعقیب می‌کنند. قابل درک است که آنکارا، پ.ک.ک. و ی.پ.گ را- که به پ.ک.ک. وابسته است – نگرانی‌هایی برای امنیت ملی می‌داند.
آنچه مشکل ایجاد می‌کند این است که ترکیه تلاش همه کردها برای دستیابی به حقوق اقلیت‌های جمعی را به سطح جنگ با پ.ک.ک. و ی.پ.گ. تقلیل داده است. آنکارا با همه مخالفان کرد (مسالمت‌آمیز و شبه‌نظامی) به عنوان «تروریست» و الهام گرفته از پ.ک.ک برخورد می‌کند. همچنین مشکل این است که ترکیه «جنگ خود علیه تروریسم» را بدون توجه به دلایل اصلی و ریشه درگیری در ترکیه به منطقه تسری می‌دهد. این ترکیب باعث ایجاد نارضایتی جدید کردها در داخل و بی ثباتی در منطقه خواهد شد.
تنگ کردن عرصه برای مخالفان
سال‌هاست ترکیه حقوق اقلیت کُرد را نقض و آنان را سرکوب می‌کند، و این سیاست توضیح می‌دهد چرا پ.ک.ک. وجود دارد. با این حال، این روش‌های برخورد طی چند سال گذشته و پس از بهبود نسبی در اواخر سال‌های 2000 و اوایل 2010 بسیار بدتر شده است.در جمهوری ترکیه امروز تقریبا برای اظهارنظر سیاسی مستقل و بحث‌های اجتماعی درباره حقوق اقلیت‌های جمعی و موارد دیگر هیچ فضایی وجود ندارد. حزب اصلی طرفدار منافع «حزب دموکراتیک خلق‌ها» (ه.د.پ) از وجود اعضای اصلی تخلیه شده و رهبران و بسیاری از اعضای آن به اتهام حمایت از تروریسم بدون مدارک و سند قانونی یا شواهد قانع کننده در زندان هستند.
پارادوکس این است که همان «حزب عدالت و توسعه» که معمار سرکوب فعلی است، مذاکرات غیررسمی صلح با پ.ک.ک. را آغاز کرد و فضای تعامل مدنی خودمختار کردها و اظهار وجود سیاسی را به طور قابل توجهی افزایش داد. در تاریخ مدرن ترکیه، این بی سابقه بود اما ادامه نیافت. اکنون بسیاری از جمعیت پانزده میلیون نفری کُرد ترکیه بار دیگر شهروند درجه دو شده‌اند.
برخی می‌گویند به دلیل موفقیت ه.د.پ.، روند تغییر یافت. هنگامی که ه.د.پ. به تهدیدی برای سلطه انتخاباتی «حزب عدالت و توسعه» تبدیل شد و مذاکرات صلح با پ.ک.ک به شکست انجامید جنگ بین ترکیه و پ.ک.ک از سر گرفته شد و ه.د.پ. با بسیج دادگاه‌های سیاسی ترکیه علیه آن از فعالیت باز ماند.
عملیات برون‌مرزی
آنکارا علاوه بر تشدید سرکوب بزرگترین اقلیت خود، این اقدامات را به مرزهای ترکیه محدود نمی‌کند. در عوض، عملیات را به صورت منظم تحت شعار ضد تروریسم در سراسر سوریه و عراق گسترش می‌دهد، و جنگ با پ.ک.ک. و ی.پ.گ..را هدف اصلی معرفی می‌کند. این جنگ شامل مجموعه‌ای از پایگاه‌ها و عملیات دائمی ترکیه در کردستان عراق علیه پ.ک.ک و چندین حمله به سوریه به بهانه مبارزه با ی.پ.گ. است. حملات هوایی منظم علیه نیروهای وابسته به پ.ک.ک. در مناطق شنگال و مخمور عراق نیز در این راستا قرار دارد. گسترش کنترل ارتش ترکیه بر استان‌های جنوب شرقی در شرناخ و حکاری نیز در مسیر این هدف است. اساسا، ترکیه در حال تسری مشکلات کُرد خود در سراسر منطقه است. با این حال، اتکای بیش از حد آن به روش‌های ضد تروریستی و امنیتی مخرب است و بی‌ثباتی منطقه را افزایش می‌دهد.
یکی از مشکلات این است که حملات هواپیماهای بدون سرنشین، بمباران، عملیات نیروهای ویژه، استفاده از تجهیزات کمکی در سوریه و استقرار نیروهای ترکیه خسارات قابل توجهی در ترکیه، سوریه و عراق ایجاد می‌کند (نمونه آن گروگان‌های کشته شده در گارا)؛ این موارد شامل نقض گسترده حقوق بشر، تخریب محل زندگی و زیرساخت‌ها، جابجایی گسترده مردم و نقض حاکمیت سایر کشورها است. نه پ.ک.ک و نه ی.پ.گ در برخی از این اقدامات خود بی‌گناه نیستند، بلکه در مقیاس قابل توجهی آنها نیز مقصرند. همچنین، ترکیه به عنوان کشوری که وظیفه محافظت از همه شهروندان خود را دارد و به عنوان عضوی از شورای اروپا، از استانداردهای بالاتری برخوردار است و لذا مسئولیت بیشتری دارد.
«مبارزه با تروریسم» آنکارا فاقد بعد مثبت متمرکز بر بهبود وضعیت رفاه مردم کُرد ترکیه است. این کشور با احزاب سیاسی مانند ه.د.پ. و مردم کُرد همانند پ.ک.ک. یا ی.پ.گ. به عنوان دشمن، همدست یا حتی تروریست رفتار می‌کند، مگر اینکه آنها فعالانه از دستور کار ترکیه حمایت کنند. به عنوان مثال، دستگیری اخیر عمر فاروق گرگری اوغلو، فعال حقوق بشر و عضو پارلمان از ه.د.پ. نمونه‌ای از اقدامات ترکیه است. نتیجه این است که ترکیه به‌جای انجام یک هدف ضد شورشی، یک سیاست گسترده سرکوب و ارعاب مردم را دنبال می‌کند (به عنوان مثال اشغال عفرین در سوریه). به همین دلایل، اقدامات آنکارا ضد کردها است و فقط ضد پ.ک.ک. یا ضد ی.پ.گ. نیست، حتی اگر چه یک شریک کُرد مانند پارتی در شمال عراق نیز داشته باشد. دامنه منطقه‌ای این اقدامات، ماهیت نظامی و فقدان بعد دیپلماتیک در حال حاضر به ایجاد فشار از طرف تهران، بغداد و دمشق منجر می‌شود.
تاثیر عمیق امنیتی کردن مساله کُردی
امنیتی کردن مسئله کُرد در طی دهه‌ها استراتژی پیش فرض ترکیه بوده است. عثمانی در دوران آخر عمر خود به مسئله کردها به عنوان مشکلی برای استقرار حاکمیت مرکزی در حاشیه امپراتوری نگاه می‌کرد و سعی داشت آن را از طریق ترکیبی از نیروی نظامی و هم‌اندیشی حل کند. آنها بیشتر «مسئله کرد» را به عنوان نوعی قبیله‌گرایی عقب مانده و مقاومت جاهلانه در برابر منافع امپراتوری مطرح می‌کردند. جمهوری ترکیه در سال 1923 با استفاده از عباراتی مانند «تجزیه‌طلبی»، «راهزنی» و «تروریسم» برای تعیین پارامترهای گفتمان سیاسی، رویکرد اواخر عثمانی را امنیتی کرد. هدف ترکیه نوین نیز مانند عثمانی، ادغام جمعیت کردها در «جامعه متوهم» جدید ترکیه بود. این بازتاب با توسعه متمرکز دولت ترکیه، که تا امروز در یک برداشت تنگ‌نظرانه از هویت ملی‌گرایانه باقی مانده است، نهادینه شد.
پس از ظهور پ.ک.ک در دهه هشتاد میلادی، مسئله کُرد معمولا بعنوان یک تهدید عمده امنیت ملی تلقی می‌شود، ترکیه گامی خاصی برای کردها برنداشته است به استثنای قابل توجه پروژه توسعه جنوب شرقی آناتولی (گاپ) و اقدامات آشتی‌جویانه در زمان رئیس جمهور سابق، تورگوت اوزال، در اوایل دهه 1990 و مذاکرات صلح در اواخر دهه 2000 تا اوایل سال 2010 هیچ اقدامی مثبت انجام نشده است.
نکته مهم در اینجا وجود یک «خط امنیت» است که در میان نخبگان حاکم ترکیه نهادینه شده است. احزاب و نخبگان سیاسی ترکیه می‌توانند از این متن استفاده کنند، زیرا متناسب با چشم‌انداز انتخاباتی آنها است، زمانی که نیاز به گردهم آمدن در اطراف پرچم دارند یا زمانی که نیاز به سرپوش گذاشتن بر ناکامی‌ها در مناطق دیگر دارند از این حربه استفاده می‌کنند. به طور خلاصه، بدون تغییر مفهوم نظر «ترکیه» از مسئله کُرد، حل مسئله کُردی همچنان دشوار خواهد بود. زیرا ترکیه طرح مسئله مذکور را به عنوان «حقوق یکی از اقلیت‌های قابل توجه و در جستجوی حقوق جمعی» حذف می‌کند.
جنگ داخلی سوریه، انتخابات و مذاکرات ناموفق همگی دامن‌زدن به آتش توسط ترکیه است
نقطه عطف تشدید و منطقه‌ای شدن استراتژی ترکیه علیه مخالفان کُرد در سال 2015 بود. حمایت آمریکا یک عامل مهم بقای ی.پ.گ. از محاصره کوبانی در اوایل همان سال بود که مورد حمله داعش و عناصر ارتش آزاد سوریه قرار داشت. این نبرد آغاز مشارکت ی.پ.گ. و ایالات متحده علیه داعش بود. ی.پ.گ. که از آمریکا استقبال می‌کرد، به جنگ با داعش ادامه داد، اما در جنگ 2016 در حلب از مواضع دولت سوریه نیز حمایت و به سمت منبج و تل‌رفعت حرکت کرد تا مناطق تحت کنترل خود را به هم متصل کند. این حرکات می‌توانست یک منطقه مجاور تحت کنترل ی.پ.گ. در امتداد مرز ترکیه ایجاد کند. از آنجا که ی.پ.گ. با پ.ک.ک ارتباط دارد، آنها خطری بیش از حد برای آنکارا شدند. اگر به ترکیه برگردیم باید بگوییم، ه.د.پ. در اواخر سال در انتخابات پارلمانی ژوئن 2015 سیزده درصد آرا را به دست آورد، و باعث شد «حزب عدالت و توسعه» اکثریت پارلمانی مطلق خود را از دست بدهد.
یک شَبه، جنبش رو به رشد سیاسی کُرد از شراکت در گفتگوی صلح به تهدید انتخاباتی تبدیل، و باعث شد «حزب عدالت و توسعه» پیوندهای قدیمی را در قالب اتحاد با «حزب حرکت ملی» حزبی افراطی را تقویت کند. هدف اصلی این اتحاد حفظ قدرت سیاسی از طریق گردهمایی در اطراف پرچم فرضی «شما یا با ما هستید یا علیه ما» بود. سرانجام، علی‌رغم پیشرفت در سال‌های 2013 و 2014 مذاکرات صلح بین دولت ترکیه و پ.ک.ک در نهایت در اواسط سال 2015 شکست خورد. اصلی‌ترین دلیل مشاجره بر سر امتناع پ.ک.ک از خلع سلاح و عدم تمایل رهبر پ.ک.ک، عبدالله اوجالان، برای به خطر انداختن قلمرو ی.پ.گ. بود.
دستاوردهای سوریه، امتناع آنکارا از اجازه دادن به خودمختاری و حاکمیت محلی و آموزش زبان کردی در مدارس دولتی، و عدم تمایل آن در پذیرش ه.د.پ. به عنوان یک رقیب انتخاباتی توانمند و قانونی، موانعی جدی بودند. امروز، ویرانه‌های شهرهای کردنشین در سراسر جنوب شرقی ترکیه شاهد تاثیر متقابل خشونت پ.ک.ک پس از ناکامی در مذاکرات صلح، و پاسخ نامتناسب و شدیدا امنیتی ترکیه هستند که شامل حملات گسترده علیه گروه مسلح و از کار انداختن ه.د.پ. نیز شد.
عواقب این اقدامات بر ثبات منطقه‌ای
سه عملیات ترکیه در شمال سوریه علاوه بر تضعیف جدی ی.پ.گ.، آنکارا را به یک طرف جنگ داخلی سوریه تبدیل کرد، رابطه آن را با دولت سوریه به پایین‌ترین سطح آورد و یک تنش دیگر با ایالات متحده ایجاد کرد. عملیات سپر فرات در سال 2016 (تاحدی)، عملیات شاخه زیتون در سال 2018 و عملیات بهار صلح در سال 2019 توسط ترکیه در سوریه انجام شدند. مناطق تازه اشغال شده توسط شوراهای محلی سوریه اداره می‌شوند و گروه‌های مسلح سوری با گرفتن حقوق ماهانه از آنکارا و تحت نظارت «دستیاران فرمانداران» ترکیه منطقه را کنترل می‌نمایند. آنکارا باز هم تهدید به حملات بیشتری می‌کند. همچنین ترکیه از اوایل سال 2018 ده‌ها پایگاه ارتش در سراسر اقلیم کردستان عراق ایجاد کرده است که بیشترشان در مناطق تحت کنترل پارتی هستند. این منطقه حائل با عمق حدود 25 کیلومتر در امتداد مرز ایجاد شده است که طی بیش از 400 عملیات نظامی طی سه سال گذشته در آن انجام شده است. اخیرا، ترکیه خواستار گسترش عملیات خود به منطقه شنگال عراق شد که در فاصله بسیار دورتر از مرز آن قرار دارد. عملیات گارا را می‌توان گامی در این راستا دانست. هدف آنکارا قطع ارتباطات بین پ.ک.ک. در عراق و ی.پ.گ. در سوریه و همچنین از بین بردن «یگان‌های مقاومت شنگال» (ی.ب.ش) نیروی محلی وابسته به پ.ک.ک. است. این سازمان‌ها بسیاری از ایزدی‌ها را به موقع از دست داعش نجات داد لذا باید توجه کرد میزانی از مشروعیت محلی نیز دارد.
به عنوان مثال، خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه، در ژانویه 2021 از عراق بازدید کرد و اصرار داشت که منطقه شنگال را «تا نابودی آخرین تروریست» پاکسازی کند. در حالی که پارتی ممکن است (مجبور باشد) به دلیل وابستگی به ترکیه در میدان آن بازی کند اما بغداد و به ویژه حشدالشعبی احتمالا مقاومت شدیدی- در برابر اشغالگری ترکیه- خواهند کرد.
به طور خلاصه، ادامه فعالیت‌های ترکیه برای جنگ خود علیه پ.ک.ک در آن سوی مرز، زمینه را برای ادامه درگیری و بی‌ثباتی منطقه‌ای فراهم می‌کند، مادامی که ریشه مسئله کُرد در ترکیه حل نشود این روند ادامه خواهد یافت. اگر آنکارا واقعا قصد حذف پ.ک.ک را دارد، باید با ه.د.پ. به توافق برسد، با آن به عنوان گزینه‌ای مسالمت‌آمیز برای فعالیت‌های شبه‌نظامی کردها رفتار کند، حقوق اقلیت جمعی بیشتری را به مردم کُرد خود اعطا نماید و از مرزهای خود مراقبت کند. بالاخره بدون دلیل، مسئله‌ای برای جنگیدن ایجاد نمی‌شود.
منبع: open Democracy
