لەم گێڕانەوە شۆککەرەدا، لاوێکی ئێرانی بە دوای ئازادی لە بێبەشییەکانی سنە، بۆ لای تاقمی پەکەکە ڕاکێشرا؛ بەڵام ئەوەی چاوەڕێی نەدەکرد ئەوە بوو کە خەونەکەی گۆڕا بۆ کابوسێکی کاری زۆرەملێ و سەرما و بێ ناسنامە
پرسە کۆمەڵایەتی و دەروونییەکان ڕۆڵێکی بەرچاو دەگێڕن لە داڕشتنی ڕێڕەوی ژیان و هەڵبژاردنی تاکەکەسی، بەتایبەتی لە کۆمەڵگا گەشەسەندووەکاندا. بابەتێک کە بە تایبەتی لە کۆمەڵگا جیاوازەکاندا دیارە، کاریگەرییە تێکدەرەکانی کێشە خێزانی و کۆمەڵایەتییەکانە لەسەر گەنجان. ئەم کێشانە دەتوانن هەژاری ئابووری و ئالوودەبوونی دایک و باوک و ململانێی خێزانی لەخۆ بگرن، کە هەموو ئەمانە دەبنە هۆی هەستکردن بە بێهیوایی و بێدەسەڵاتی. لەم پێوەندییەدا چیرۆکی ئازاد زەندی، لاوێکی لە دایکبووی شاری سنە و ڕووبەڕووی ئاستەنگیی جیددی بنەماڵەیی بووەتەوە، نموونەیەکی ڕوونی ئەو کاریگەرییە نەرێنییەیە.
ئازاد زەندی، کوڕی فەتحوڵڵا، لە ٨ی شوباتی ١٩٩٥ لەدایک بووە و خوێندنی پۆلی دووەمی کردووە، بەهۆی ئالوودەبوونی باوکیەوە و گرژییە بەردەوامەکان، لە دۆخێکدا گەورە بووە کە خێزانەکەی تووشی قەیرانی قووڵی کۆمەڵایەتی و ئابووری بوون. ئەم حاڵەتانە نەک تەنها کاریگەرییان لەسەر تەندروستی دەروونی هەبوو، بەڵکو وای لێکرد هەڵبژاردنی مەترسیدار بکات. لە ژینگەیەکی ئاوادا ڕاکردن لە ماڵەوە وەک چارەسەرێکی کاتی دەهاتە بەرچاو بۆ ئەوەی لە کێشەکانی ڕزگاری بێت. به ڵام ئه م هه ڵاتووه ، برده ناو داڵه یه کی مه ترسیدارتره وه: په یوه ندی به گرووپی چه کداری په‌که‌که/په‌ژاکه‌وه .
گروپەکانی وەک په‌ژاک بە بەڵێنە ئیغراکردنەکانیان بۆ ئازادی و ژیانێکی باشتر، گەنجە لاوازەکان بۆ خۆیان ڕادەکێشن کە بەدوای دەربازبوون لە بارودۆخە سەختەکانیان دەگەڕێن. ئازاد زەندی بە هیوای دۆزینەوەی ڕێگەیەک بۆ دەربازبوون لە کێشەکانی پەیوەندی بە گروپەکەوە کرد. بەڵام واقیعە سەختەکانی ژیانی ناو گروپەکە، لەوانەش کاری سەخت و بێ مووچە و نەبوونی ئازادی کەسی، ناچاری کرد بیر لە جێهێشتنی بکاتەوە. ئه و ئه زموونه نیشان ده دات که چۆن نائومێدی و کێشه ی خێزانی ده توانێت مرۆڤ به ڕه و هه ڵبژاردنی مه ترسیدار ببات، هه ڕوه ها واقیعه تونده کانی ئه ندامبوون و ژیانی ناو گروپه تیرۆریستییه کان چۆن ده توانێت به خێرایی هیواکان بگۆڕێت بۆ نائومێدی.
ئەم چاوپێکەوتنە ئامانجی ئەوەیە کە شیکارییەکی کۆمەڵناسی بۆ ئەم دیاردەیە بخاتەڕوو لەڕێگەی لێکۆڵینەوە لە وردەکارییەکانی ژیانی ئازاد زەندی و ئەو هۆکارانەی کە کاریگەرییان لەسەر بڕیارەکانی هەیە، هەروەها نیشاندانی چۆن بارودۆخی کۆمەڵایەتی و خێزانیی دەتوانێت کاریگەری لەسەر ڕەوتی ژیانی گەنجان هەبێت و بەرەو هەڵبژاردنی مەترسیدار بیانبات. هەروەها دەتوانێت یارمەتیدەرمان بێت بۆ ئەوەی باشتر تێبگەین کە چۆن بە دروستکردنی پاڵپشتی کۆمەڵایەتی و دەروونی گونجاو، دەتوانین ڕێگری بکەین لە کەوتنە ناو تەڵەی گروپە چەکدارەکان گەنجان و ڕێنمایییان بکەین بەرەو ژیانێکی تەندروستتر و پڕ ئومێدتر.
ئازاد زەندی لە مانگی ئەیلولی ٢٠٢٢ بە شێوەیەکی نایاسایی وڵاتی بەجێهێشت و پەیوەندی بە پەکەکە/په‌ژاکەوە کرد، دوای دوو ساڵ لە گروپەکە، لە مانگی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ گەڕایەوە بۆ وڵات، بەپێی لێدوانەکانی کاک زەندی، بڕیاریدابوو لە ڕێگەی یەکێک لە هاوڕێکانیەوە بە ناوی (عیرفان زەندی- کە سێ مانگ دوای ئازاد زەندی بەهۆی هەڵاتوو لە ئێرانەوە پەیوەندی بە په‌ژاکەوە کردبوو) و هەروەها لە ڕێگەی فەزای ئەلیکترۆنی و چاودێریکردنی پڕوپاگەندەی فریودەرانەی گروپی په‌ژاک سەبارەت بە ئازادی و ژیانێکی باشتر و کۆچکردن بۆ ئەوروپا و هتد. خۆی بە ئاسایشی هەرێم ناساند و یاوەریان کرد بۆ کونسوڵخانەی ئێران لە سلێمانی و لەوێشەوە بۆ ئەو وڵاتە گوازرایەوە.
چی وایکرد ڕێبازی ژیانت بەرەو وڵات جێبهێڵیت و بچیتە ناو گروپی په‌ژاکەوە؟
باشە ئەگەر ڕاستگۆ بم بڕیارم نەدا بە شەوێک ئەم ڕێگایە بگرمە بەر. لە منداڵییەوە لە ژینگەیەکی پڕ لە گرژی و فشاردا گەورە بووم. باوکم گیرۆدەی مادەی هۆشبەر بوو و لەبری ئەوەی ببێتە پاڵپشت بۆ من و خێزانەکەم، بووبووە سەرچاوەی سەرەکی کێشەکان. شەڕی خێزانی، پشتگوێخستن، هەژاری سۆزداری و دارایی، هەموو ئەمانە وایان لێکردم لە قۆناغی ناوەندیدا واز لە خوێندن بهێنم و وردە وردە بگەمە خاڵێک لە ڕووی دەروونییەوە هەستم دەکرد هیچ ڕێگەیەک نییە بۆ دەربازبوون. دوای ماوەیەک فشارەکان ئەوەندە گەورە بوون کە بڕیارمدا ماڵ بەجێبهێڵم. لە سنە هیچ ئومێدێکم بە بنەماڵە و ئایندەیەک بۆ خۆم نەبوو. تەنها ویستم لەو ژینگەیە ڕزگارم بێت. بۆیە بەبێ ئاگاداری بنەماڵەکەم، سنوورم بەزاند و چوومە ناو هەرێمی کوردستانی عێراق.
چی وای لێکردیت گروپی پژاک بە تایبەتی هەڵبژێریت؟ پێشتر ئاشنای ئەوان بوویت؟
ئەگەر ڕاستگۆ بم، نەخێر. هیچ زانیارییەکی وردم لەسەر سروشتی گروپەکە نەبوو. هەموو شتێک زۆر ڕووکەش و سۆزداری بوو. فاکتەری سەرەکی ئەو ڕیکلامە بوو کە لە سۆشیال میدیا بینیم و قسەی یەکێک لە هاوڕێکانم بە ناوی ئێرفان زەندی. ئێرفان خۆی چەند مانگێک دوای من وڵاتی بەجێهێشتبوو. ئەو بەردەوام باسی بارودۆخی “ئازاد”ی لەوێ دەکرد، باسی ئایدیاڵە گەورەکان دەکرد، باسی پەروەردە دەکرد، باسی کۆچکردن بۆ ئەوروپا دەکرد، باسی دەرفەتەکانی “دەستپێکردنێکی نوێ”ی دەکرد. من کە لە هەمان کاتدا تووشی قەیرانی ناسنامە و کێشەی توندی بنەماڵە بووم، بە ئاسانی سەرنجم بۆ ئەو دروشمانە ڕاکێشا. پێم وابوو بە چوون بۆ ئەوێ هەموو شتێک دەگۆڕێت و دەتوانم سەرلەنوێ دەست پێ بکەمەوە. بەڵام هەر زوو واقیعەکە خۆی ئاشکرا کرد.
کاتێک پەیوەندیت بەو گروپەوە کرد و ڕووبەڕووی واقیع بوویتەوە چۆن بوو؟ چی چاوەڕوان نەکراو بوو؟
هەر لەو ساتەوەختەی گەیشتین، هەموو شتێک نامۆ و چاوەڕواننەکراو بوو. بردمان بۆ ناوچەیەکی دوور لە چیاکانی ئاسۆس. هەر لەسەرەتاوە هەموو کەلوپەلەکانیان برد؛ تەلەفۆن، پارە، جل و بەرگی زیادە… دەستم نەگەیشتە دەرەوە. دوای تەنها چەند ڕۆژێک دەرکەوت کە پەروەردە و کۆچکردن بۆ ئەوروپا و تەنانەت ژیانێکی ئارامیش نییە. داوایان لێکردم کار بکەم لە هەڵکەندنی تونێلی ژێر زەوی. سەرەتا پێم وابوو کارێکی کاتییە و دواتر شتەکان دەگۆڕدرێن. بەڵام واقیعەکە ئەوە بوو کە من بووبووم بە کرێکارێکی بێ مووچەی تەواوکات. واتە من لە گروپێکی چەکداردا کارم دەکرد. بارودۆخی ژیان بە هیچ شێوەیەک باش نەبوو.
بارودۆخی کارکردن لە تونێلەکاندا چۆن بوو؟
لەڕادەبەدەر ڕەق و ناتەندروستە. کاتژمێرێکی زۆر لە تاریکیدا کارمان دەکرد، بە ئامێری سادە و بەبێ جل و بەرگ و کەرەستەی سەلامەتی. هەوای ناو تونێلەکان قورس بوو، ئۆکسجینی کەم و پیسی و شێی زۆر بوو. زۆرێک لە منداڵان تووشی هەوکردنی کۆئەندامی هەناسەدان، برینی پێست یان تەنانەت کێشەی ئێسک بوون. خواردن کەم بوو، جل و بەرگ کۆن و یەکسان بوو، بە دەگمەن دەگۆڕدرا. زستانەکان بە شێوەیەکی بەرگە نەگیراو سارد بوون. گەرمکەرەوەی تێدا نەبوو و بەتانی بەشی پێویست نەبوو. لە ئەشکەوتەکاندا خەوتبووین؛ لەسەر زەوییە سارد و شێدارەکە. هەندێک جار بەهۆی سەرماوە شەوانە نەماندەتوانی بخەوین.
تا ئێستا هەستت کردووە جیاکاری لەم گروپەدا هەیە؟ بۆ نموونه له نێوان ئه ندامانی ئێرانی و ئه ندامانی نه ته وه کانی تر؟
بەڵێ، بە ڕەهایی. یەکێک لە شۆکە گەورەکان بۆ من ئەوە بوو کە لە کاتێکدا دروشمی یەکسانی و برایەتی دەوترایەوە، بە کردەوە جیاکارییەکی ئاشکرا هەبوو. ئەندامانی ئێرانی ئەو گرووپە، بە تایبەت تازەهاتووان، بەزۆری ناچار بوون کار و خزمەتگوزاریی سەخت و ماندووکەر بکەن. لەکاتێکدا کوردەکانی تورکیا یان ئەندامە کۆنەکان پێگەیەکی بەرزتر و خواردنی باشتر و تەنانەت دەستڕاگەیشتن بە زانیاری زیاتریان هەبوو. زۆرجار دەمبینی ئێرانییەکان ناچاربوون خواردن بۆ کەسانی دیکە دروست بکەن، شوێنی ژیانیان پاک بکەنەوە یان بەشداری لە کاری مەترسیدارتردا بکەن. ئەم نایەکسانییە یەکێک بوو لە هۆکارە قووڵەکانی ناڕازیبوونم.
لەو دوو ساڵەدا لە ڕووی دەروونی و سۆزدارییەوە چیت بەسەر هاتووە؟
زۆر سەخت بوو. کەسێک کە بە هەزار ئومێد و پاڵنەرەوە بچێتە شوێنێکەوە و لەناکاو خۆی لە کونێکی ڕەشی نادادپەروەری و کاری زۆرەملێ و هەژاری و نەزانیدا دەبینێتەوە، وردە وردە دەڕوخێت. لەو هەلومەرجانەدا هەندێک جار پێم وابوو کە ڕەنگە هیچ ڕێگەیەک بۆ گەڕانەوە نەبێت و تا کۆتایی تەمەنم لەو شاخانەدا بمێنمەوە. نەک هەر کارەکە، بەڵکو فشارە دەروونییەکان، سنووردارکردنی پەیوەندییەکان، کۆنترۆڵکردنی بەردەوام و تەنانەت بیستنی هەواڵی خۆکوشتن یان هەڵهاتنی سەرکەوتوو نەبووی ئەندامانی دیکەش، ڕۆحی مرۆڤی ماندوو دەکرد. هەستم دەکرد وەک دیلێکی جەنگم، نەک ئەندامی گروپێک کە بانگەشەی شەڕکردن بکەن.
کەی بڕیارت دا کە دەبێت ڕابکەیت؟
دوای نزیکەی دوو ساڵ. کاتێک بینیم هەموو شتێک درۆی لەگەڵ کراوە، کاتێک تێگەیشتم تەنانەت بەڵێنەکانی سەرەتایی وەک کۆچکردن بۆ ئەوروپا تەنها ئامرازێکی دامەزراندنە، کاتێک بینیم خەڵک ون دەبن یان سزا دەدرێن بەهۆی هەوڵدان بۆ هەڵهاتن، بڕیارمدا ڕێگەیەکی دەربازبوون بدۆزمەوە. بەڵام بەو پێیەی ناوچەکە لە ژێر کۆنترۆڵی ئەو گروپەدا بوو، هیچ دەربازبوونێکی ئاسان نەبوو. بۆ ماوەیەکی زۆر پلانم دانا، کەسانی متمانەپێکراوم دۆزیەوە و دواجار بە هەموو ئازایەتییەکمەوە ڕێگام بۆ یەکێک لە بارەگاکانی پۆلیسی ناوچەکە گرتەبەر.
ئایا هێزە ئەمنییەکان هاوکاریتان کرد؟ پرۆسەی گەڕانەوەتان بۆ ئێران چی بوو؟
خۆشبەختانە بەڵێ. دوای ناساندنی خۆم بە ئاسایش و پێدانی زانیاری دروست، هاوکاریم کرا. چەند ڕۆژێک لە ژێر دەستی ئەوان بووم لە کاتێکدا ناسنامە و پێشینەم پشکنینیان بۆ دەکرا. دوای ئەوە منیان گواستەوە بۆ کونسوڵخانەی ئێران لە سلێمانی و لەوێشەوە مەرج بۆ گەڕانەوەم بۆ وڵاتەکەم ئامادەکرا.
دوای گەڕانەوە بۆ ئێران، دەزگا ئەمنییەکان و قەزایی چۆن مامەڵەیان لەگەڵ ئێوەدا کردووە؟ ئایا نیگەران بوویت لەوەی بە توندی مامەڵەت لەگەڵدا بکرێت یان ڕووبەڕووی دادگاییکردنی سەخت ببیتەوە؟
من تەواو نیگەران بووم. چونکە زۆر کەس پێیان وایە گەڕانەوە لەم جۆرە گروپانە سزای توندی لەگەڵدایە. بەڵام لە واقیعدا دەسەڵات زۆر مرۆڤدۆست و دادپەروەرانە بوو. دۆسیەکەم چووە دادگای سنە. دادوەر بە لەبەرچاوگرتنی تەمەن و کێشەی خێزانی و ئەندامێتی و هاوکاری لەگەڵ دەسەڵاتداران، سزای شەش مانگ زیندانیکردنی بۆ دەرکردم. بەڵام دوای تەنها ٣٥ ڕۆژ بە بڕیاری دادوەر و ئازادکردنی مەرجدار گەڕامەوە ماڵەوە. لە ماوەی دەستبەسەرکردنمدا، مامەڵەیەکی باشم لەگەڵ کرا؛ نە زەلیلکردن، نە ئەشکەنجەدان، نە سووکایەتیکردن.
ئێستا کە گەڕایتەوە هەستت چۆنە بۆ ڕابردوو؟ وە داهاتوو چۆن دەبینی؟
ئەگەر لە یەک ڕستەدا بیڵێم: هەست دەکەم لەدایک بوومەتەوە. دوو ساڵی تەمەنم لەدەستدا، بەڵام لە بەرامبەردا چاوەکانم بەڕووی واقیعدا کرانەوە. ئیتر بە هیچ دروشمێک فریو نادەم. ژیانی ڕاستەقینە لێرەدایە؛ لەگەڵ خێزانەکەم، هەرچەندە پڕە لە کێشە. ئێستا دوکانێکی بچووکم لە سنە داناوە. ڕۆژ بە ڕۆژ بە هەوڵی خۆم بەرەو پێشەوە دەڕۆم. من بەدوای ژیانێکی سادەدا دەگەڕێم؛ نە سیاسەت، نە شەڕ، نە دروشمی پووچ. ئەگەر کەسێک ئێستا لە دۆخی ڕابردووی مندا بێت، تەنها یەک شتم پێ دەگوت: فریو مەخۆ. نە ڕزگاری، نە ئازادی لەو دیو سنوورە؛ تەنها تاریکی هەیە.
