مستەفا کەمال ئەردەمۆڵ، نووسەری تورک و شارەزای کاروباری نێودەوڵەتی لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران جەختی لەوە کردەوە کە ڕۆژئاوا سەرەڕای دانانی پەکەکە لە لیستی تیرۆریستیدا، بەڵام ئەو گرووپە وەک چەقۆیەکی گوشار لە دژی حکومەتەکان بەکاردەهێنێت. هەروەها پەیوەندی ڕاستەوخۆی هەندێک گرووپی کوردی لەگەڵ ئیسرائیل بە نیگەرانی زانی و هۆشداریی دا لە دەرئەنجامەکانی ئەم هاوکارییە.
لە هەموو وڵاتێکدا ڕەنگە جیاوازی لە نێوان نەتەوە جیاوازەکان و چینە کۆمەڵایەتییەکان و حکومەتەکاندا هەبێت بەهۆی بەدینەهێنانی مافەکانی ئەو گروپانە.
بەڵام خاڵی گرنگ ئەوەیە کە زلهێزە دەرەکییەکان بەتایبەت لەو بارودۆخانەدا کە دۆخی سیاسی و کۆمەڵایەتی ناسەقامگیرە، هەوڵدەدەن لە ئاوی قوڕاوی ماسی دەربهێنن.
ئەم زلهێزانە بە پڕچەککردنی گروپە چەکدارەکان و ئیستغلالکردنیان بۆ بەرژەوەندی خۆیان ئاڵۆزییەکان زیاتر دەکەن. لەم ڕووەوە گرووپەکانی وەک پەکەکە دەبنە ئامرازێک بۆ فشارخستنە سەر حکومەتەکان، ئەمەش نەک هەر گرژیەکان زیاتر دەکات بەڵکو هەوڵەکانی بەدیهێنانی ئاشتی و سەقامگیری لە ناوچەکەدا تێکدەدات.
لەو چوارچێوەیەدا چاوپێکەوتنێکمان لەگەڵ مستەفا کەمال ئەردەمۆڵ، نووسەری تورکی بەرهەمەکانی کاروباری نێودەوڵەتی و سیاسەتی دەرەوە و شارەزای تۆڕە هەواڵییەکانی وڵات ئەنجامداوە کە وردەکارییەکانی بەم شێوەیەیە:
پەکەکە و لقەکانی؛ تۆڕێکی چەکداری لە ناوچەکەدا
پرسیار: بەڕای ئێوە پەکەکە و لقەکانی (لە عێراق و سوریا و ئێران) چ جۆرە پێکهاتەیەکیان هەیە؟ ئایا دەتوانرێت بە تۆڕێکی تیرۆریستی دابەشکراو هەژمار بکرێن؟
وەڵام: دیارە پەکەکە بە تێپەڕبوونی کات چالاکییەکانی فراوانتر کردووە. ئەمە لە تورکیا ڕاستە. کەمێک قورستر بووە بۆ ئەو گرووپە کە کاریگەریی خۆی لە ئێراندا فراوانتر بکات، بەڵام جگە لە ئێران، پەکەکە لە تورکیا و عێراق و سووریا ئامادەیییەکی زۆری هەیە.
لەو سێ وڵاتەی باسم کرد، بەتایبەت لە تورکیا و عێراق، ئامادەیی بەرچاویان هەیە. من دەڵێم وەک گروپێک بە چەکەوە کار دەکەن. من پێم باشە وشەی “تیرۆریست” بەکارنەهێنم چونکە ئەو جۆرە ناونانە دەبێ لەلایەن حکومەتەکانەوە پێناسە بکرێن.
پارادۆکسی ئەوروپا: قەدەغەکردنی فەرمی، پشتیوانی نافەرمی
پرسیار: بۆچی ئەم گرووپە و لقەکانی بەردەوامن لە هەبوونی نووسینگە و کۆبوونەوە لەو وڵاتانە، هەرچەندە لە لیستی گرووپە تیرۆریستییەکانی ئەمریکا و ئەوروپادان؟
وەڵام: بەڵێ ئەوە ڕاستە؛ هەرچەندە چالاکییەکانی ئەم گرووپە لە وڵاتانی ئەوروپا قەدەغەکراون، بەڵام لە ژێر پەردەی چالاکییە کولتوورییەکان بەردەوامن لە ڕێکخستن.
بە واتایەکی تر دەزانین ئەو کوردانەی لە وڵاتانی ئەوروپا لەژێر ناونیشانی چالاکیی ڕۆشنبیری کاردەکەن، پەکەکەن، بەڵام بە فەرمی خۆیان وەک پەکەکە ناناسێنن. بەشداری چالاکییە ڕۆشنبیرییەکان دەکەن و وەک کۆمەڵەیەک سەیر دەکرێن کە ئەو چالاکییانە ئەنجام دەدەن، بەمەش لیستی قەدەغەکراو پێشێل دەکەن.
ئەمەش بەو مانایەیە کە ئەوروپا بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ پشتگیری لە پەکەکە و ڕێکخراوە هاوشێوەکانی دەکات، تەنانەت ئەگەر قەدەغەیش بکرێن. بەڵێ لە لیستی قەدەغەکراودان، بەڵام لە پشت پەردەوە وڵاتانی ئەوروپا بەدوای ڕێگایەکدا دەگەڕێن بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ پەکەکە بەکاربهێنن. لە ڕاستیدا ئەوروپا بە پێی ئامانجە سیاسییەکانی خۆی بەردەوامە لە پشتیوانی ناڕاستەوخۆی پەکەکە.
کورد: زۆرترین قوربانیی توندوتیژیی پەکەکە
پرسیار: کوردەکانی ئێران و تورکیا زۆرترین قوربانیی پەکەکە بوون؛ بەڕای ئێوە ئەم گروپانە چ پەیوەندییەکیان بە داواکاری ڕاستەقینەی کورد لەم وڵاتانەدا هەیە؟
وەڵام: کورد لە ئێران و تورکیا بەهۆی ئەو کردەوانەی پەکەکەوە زیانیان پێگەیشتووە. بێگومان نابێت ئەو سنووردارکردنانە لەبیر بکەین کە لەلایەن هەندێک حکومەتەوە سەپێنراون، بەتایبەتی لە تورکیا و سوریا و عێراق. گوشارەکانی پەکەکە بۆ سەر گەلی کورد بۆ ئەوەی لەگەڵ سیاسەتەکانی ئەم گرووپەدا بڕوات، لە ڕادەبەدەریش بووە.
بەڵام بە گشتی دەبێت جەخت لەوە بکەمەوە کە هەندێک حکومەت ڕێبازێکی سەرکوتگەرانەیان نیشانداوە. لە بەرامبەر ئەم هەڵسوکەوتەی حکومەتەکان لە کاتە جیاوازەکاندا، ئەم توێژەی کۆمەڵگا، واتە کورد، بە گشتی پەنا بۆ توندوتیژی دەبەن و لە ڕێگەی ئەم میتۆدەوە داواکارییەکانیان دەردەبڕن.
نابێ ئەوە لەبیر بکرێت کە سیاسەتی زیانبەخش لە لایەن هەندێ حکومەتەوە دژ بە کۆمەڵگەی کوردی گیراوەتەبەر. ڕاستە چالاکی چەکداری زیانێکی گەورەی ئابووری بۆ گەلی کورد لە هەردوو وڵاتدا گەیاندووە، بەڵام نابێ ئەوە لەبیر بکرێت کە ئەو گروپانەی پەنا بۆ چەک دەبەن دەتوانن دەستکەوتی سیاسیش بەدەست بهێنن.
با تیشک بخەینە سەر ئەم خاڵە. ڕەنگە لە ئێران وا نەبووبێت، بەڵام لە تورکیا هەنگاوی گرنگ لە لایەن ئەو گروپانەوە بەرەو بەدیهێنانی دەستکەوتی سیاسی نراوە، چونکە خەباتی چەکداری دەتوانێ دەستکەوتی سیاسیی لێ بکەوێتەوە.
بۆ نمونە لە تورکیا ئەو گوشارانەی کە بەهۆی چالاکییە چەکدارییەکانی پەکەکە دروست بووە، حکومەتی ناچارکردووە گرنگی بە داخوازییەکانی کورد بدات و لە هەندێک حاڵەتیشدا ڕێوشوێن بگرێتەبەر بۆ باشترکردنی دۆخەکەیان.
بەڵام ئەم دەستکەوتانە بە گشتی بە تێچووی مرۆیی و کۆمەڵایەتی زۆرەوە هاتوون و توندوتیژی و توندڕەوی وەک دەرئەنجامی نەخوازراوی ئەو جۆرە خەباتانە ماونەتەوە. لە کۆتاییدا پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە داواکارییە ڕاستەقینەکانی کورد پێویستی بە ڕوانگەیەکی ئاشتیانە و دیپلۆماسی هەیە بۆ ئەوەی چارەسەری بەردەوام و دادپەروەرانە بەدەست بهێنرێت.
دوو پێوەرەکەی ڕۆژئاوا سەبارەت بە تیرۆر
پرسیار: بۆچی هەندێک لە حکومەتەکانی ڕۆژئاوا، لەلایەک پەکەکە بە ڕێکخراوێکی تیرۆریستی دەزانن، بەڵام لەلایەکی دیکەوە سەکۆیەک بۆ چالاکی و تەنانەت هاوکاریی پێدەبەخشن؟
وەڵام: وەک وتم وڵاتانی ڕۆژئاوا دوو ستانداردیان هەیە لەم بابەتەدا. لە کاتێکدا ئەم ڕێکخراوانە قەدەغە دەکەن، بەڵام لە پشت پەردەوە پشتگیریان دەکەن بۆ ئەوەی ئەم گروپانە وەکو ئامرازێک بەکاربهێنن لە دژی ئەو وڵاتانەی کە پەیوەندییان لەگەڵدا هەیە.
ڕۆژئاوا ناڕاستەوخۆ پشتیوانی لە پەکەکە دەکات، بەڵام ئەم کارە ئاشکرا ناکات. وڵاتانی ڕۆژئاوایی ئەم گرووپانە داڵدە دەدەن و چالاکییەکانیان کارا دەکەن و هتد و ئەگەر پێویست بکات بۆ بەرژەوەندی خۆیان بەکاریان دەهێنن. ئەمە یەکێکە لەو بابەتانەی کە ئێمە زۆر باش لەبارەی وڵاتانی ئەوروپا و ڕۆژئاواوە دەیزانین.
ڕۆڵی تورکیا لە پڕۆژەکانی ئاشتیدا
پرسیار: ڕۆڵی تورکیا لە پرۆژەکانی ئاشتی و چەکداماڵینی پەکەکەدا چی بووە؟ ئایا ئەم پرۆسەیە سەرکەوتوو دەبێت؟
وەڵام: وەک دەزانن تورکیا لەگەڵ پەکەکە چووەتە ناو پرۆسەی ئاشتی. لەم پرۆسەیەدا کۆمیسیۆنێک پێکهێنراوە. ئەم کۆمیسیۆنە هەوڵی بەرقەرارکردنی ئاشتی دەدات. داهاتووی ئەم پرۆسەیە ڕوون نییە. هەرچەندە لە بازنە گشتییەکاندا بە پرۆسەی یەکلاکردنەوە ناودەبرێت، بەڵام تا ئێستا حکومەتی ئەنقەرە ناوی نەهێناوە.
پەیوەندی گروپە کوردییەکان لەگەڵ ئیسرائیل و ئەمریکا
پرسیار: پەیوەندی نێوان زلهێزەکان و بەتایبەت ئیسرائیل و پژاک، لقی ئێرانی پەکەکە و ئەمریکا بەتایبەتی و (قەسەدە) لە سوریا چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
وەڵام: دەبینین گروپە کوردییەکان لە تورکیا و ئێران و سوریا (بەتایبەت لە سوریا) پەیوەندی ڕاستەوخۆیان لەگەڵ ئیسرائیل هەیە.
ئەوەی مەبەستمە ئەوەیە کە ڕێکخراوە کوردییەکان لەبری ئەوەی لەگەڵ حکومەتی ئێستای ئەو وڵاتانەی کە ئامادەن و ئەو خەڵکەی نوێنەرایەتیان دەکەن، بگەنە ڕێککەوتن، لەگەڵ ئەو توخمە ترسناکەی ناوچەکەدا کە ئەویش ئیسرائیلە، هاوکاری دەکەن.
بێگومان ئەمە ناخۆشە، چونکە ئەو گروپانە یەکسەر بوونەتە هێزی یەدەگی ئەمریکا و ئیسرائیل لە ناوچەکەدا. ئەوان درێغی ناکەن لە وتنی ئەم قسەیە، بۆیە پێدەچێت ئیسرائیل هەرچییەک بیەوێت لە ناوچەکەدا بیکات، تەنانەت لە تورکیا یان ئێرانیش لەڕێگەی ئەو گروپانەوە دەیکات.
حکومەتەکان پێویستیان بەوەیە زیاتر گرنگی بە داواکارییەکان و بەشێک لە هەستیارییەکانی کۆمەڵگەی کوردی بدەن. ڕەنگە لەو حاڵەتەدا ئەم گرووپانە لەبری هاوکاری لەگەڵ ئیسرائیل و ئەمریکا پێیان باشتر بێت لەگەڵ حکومەتەکانی خۆیان هاوکاری بکەن.
عەبدوڵا ئۆجالان و پرسی چەکداماڵین
پرسیار: ئایا بەڕاستی پەیامەکەی عەبدوڵا ئۆجالان سەبارەت بە داماڵینی چەک دەتوانێت کاریگەری لەسەر هەموو لقەکانی پەکەکە هەبێت، یان ئەم لقانە بە شێوەیەکی کردەیی سەربەخۆ مامەڵە دەکەن؟
وەڵام: کاتێک عەبدوڵا ئۆجالان بڕیاری داماڵینی چەک لە پەکەکە، پێی وابوو کە ئەمە لە هەموو ئەو ڕێکخراوانەی کە لە ژێر کاریگەریی ئەودان ئەنجام دەدرێن. بەڵام پێکهاتەی یەپەگە – پەیەدە لە سوریا ڕێکخراوێکی سەربەخۆیە.
ئەوان دەڵێن: ئێمە پشتگیری لە دەستپێشخەریی ئاشتی عەبدوڵا ئۆجالان دەکەین، بەڵام چەکەکانمان دانانێین، چونکە هیچ کێشەیەکمان لەگەڵ تورکیادا نییە، ئێمە لە سوریا شەڕی هێزەکانی ئۆپۆزسیۆنی خۆمان دەکەین.
هەروەها دۆخی مافی کەمینەکان لە سوریا نیگەرانیان دەکات. تەماشای سویدە بکەن لە باشوور و کەنارەکانی سوریا، چۆن هێزەکانی سەر بە گۆلانی دژ بە دروز و عەلەوییەکان هەڵسوکەوتیان کرد.
لەمەوە دەتوانین دەرەنجام چی بەدەست بهێنین؟ پێدەچێت ئۆجەلان ئەو کاریگەرییەی لەسەر پێکهاتە کوردییەکان نەبێت کە وا بیر دەکرێتەوە. تەنانەت ئەگەر کاریگەریشی هەبێت، لەوانەیە کاریگەر نەبێت. ڕەنگە تاکتیکێک بێت.
ئەمە بڕیارێکە کە بۆ تورکیا دراوە؛ دەبێت وا بیر بکاتەوە کە کوردەکانی سوریا بڕیار بۆ سوریا دەدەن. بۆیە ئەو بڕیارەی لە ئیمرالی سەبارەت بە پەکەکە دەیدا، دەتوانێت ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر بوونی کورد لە هەر چوار پارچەی وڵاتدا هەبێت.
بەرپرسیارێتی حکومەتەکان بەرامبەر بە قوربانیانی تیرۆر
پرسیار: حکومەتەکان چ بەرپرسیارێتییەکیان هەیە بەرامبەر بە قوربانیانی تیرۆر و چ سیاسەتێک بەرامبەر گروپە چەکدارە کوردییەکان بگرنەبەر؟
وەڵام: حکومەتەکان پابەندن بە گرنگیدان بە قوربانیانی تیرۆر، ئەوانەی زیانی ئابووری و مرۆیییان بەرکەوتووە و تێچووی ئەو زیانانەش لە ئەستۆ بگرن.
گومانی تێدا نییە کە هیچ شتێک ناتوانێت جێگەی خەسارەکانی مرۆڤ بگرێتەوە، بەڵام دەکرێت هەندێک زیانی ئابووری قەرەبوو بکرێتەوە و حکومەتەکان بەتایبەتی تورکیا و ئێران دەسەڵاتی ئەو کارەیان هەیە. ئەم کێشانە دەتوانرێت چارەسەر بکرێن.
کەواتە، خەڵک ئەوانەن کە زۆرترین زەرەرمەند دەبن لەو پرۆسەیەی کە تۆ باسی دەکەیت. ئایا حکومەتەکان هیچ هەنگاوێک یان پلانێکیان لەم بارەیەوە ناوە؟ دڵنیا نیم، بەڵام حکومەت دەبێت لە لای قوربانییەکان بێت.
پەیامی کۆتایی بۆ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی
پرسیار: ئەگەر بە یەک ڕستە بە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بڵێیت، گرنگترین کار چی دەبێت کە پێویستە بۆ کۆتاییهێنان بە توندوتیژیی پەکەکە و لقەکانی ئەنجام بدرێت؟
وەڵام: پشتگیری تیرۆر و توندوتیژی کوێرانە مەکەن. ڕەنگە ئێوەش لەگەڵیدا بن و لێی تێبگەن، بەڵام من هێشتا پێداگری لەسەر ئەوە دەکەم کە ڕێگە بە کردەوەی چەکداری و تیرۆر نادەن.
