نیروهای ترکیه در طی دو هفته گذشته مناطق جدیدی را در اقلیم کردستان عراق اشغال کردند. حملات جدید ارتش ترکیه بخشی از برنامه توسعه‌طلبانه این کشور است که رجب طیب اردوغان، آن را هدایت می‌کند. کارزار جدید با همان بهانه قدیمی- با هدف «پایان دادن» به حضور حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک.) در کوه‌های قندیل- آغاز شد. ارتش ترکیه تعداد زیادی سرباز را به سه منطقه اصلی در استان دهوک شامل روستای کسته و مناطق کوهستانی متینا و آواشین اعزام کرد. چند روز پس از عملیات نظامی و اشغال روستاهای کردنشین جدید، سلیمان سویلو، وزیر کشور ترکیه، از ایجاد یک پایگاه نظامی جدید در منطقه خبر داد. اندکی پس از آن، خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه، از یک پایگاه نظامی در نزدیکی مناطق تازه اشغال‌شده دیدار کرد. تشدید حملات جدید ترکیه علیه کردها با چندین مشکل داخلی و خارجی در داخل ترکیه از جمله شکست‌های اقتصادی و سیاسی در دوره اردوغان مرتبط است.
حضور ترکیه در عراق
نیروهای ترکیه در سال 1996 با سو استفاده از جنگ داخلی کردها، اولین پایگاه نظامی خود را در منطقه بامرنی در مرز ترکیه ایجاد کردند. از آن زمان تاکنون، ترکیه در تبلیغات خود مدعی است که حضور آن در منطقه برای مبارزه با پ.ک.ک، است. نیروهای ترکیه از زمان تاسیس پایگاه در اقلیم کردستان، به طور مداوم مناطق کردنشین را بمباران می‌کنند و در نتیجه ده‌ها غیرنظامی کشته و روستاهای منطقه تخلیه شده‌اند. امروز حضور ترکیه در اقلیم کردستان حداقل شامل 41 پایگاه و مقر نظامی است که در 25 کیلومتری عمق مناطق کردنشین عراق، از غرب تا چند کیلومتری مرز ایران به شرق گسترش یافته است. ترکیه مانند مناطق اشغال شده سوریه «یک منطقه امن» تشکیل داده است. ساخت بیشتر پایگاه‌های نظامی ترکیه در ماه مه 2018 زمانی که ترکیه رسما عملیات نظامی خود را در اقلیم کردستان اعلام کرد آغاز شد. به دنبال این حملات نظامی چند مرحله‌ای که با نام‌های مختلف انجام شد واکنش عراق، آمریکا یا جامعه جهانی در حد صدور چند بیانیه بود.
در حمله ترکیه به اقلیم کردستان از چند هزار نیرو استفاده می‌شود که بسیار بیشتر از حضور ترکیه در مناطق اشغالی سوریه و لیبی است. به عنوان مثال، در سوریه، ترکیه سه اقدام پاکسازی قومی علیه کردها انجام داد و پایگاه‌های نظامی در مناطق اشغالی خود در جرابلس، الباب، عفرین، تل ابیض و راس العین ایجاد کرد. ترکیه از سال 2011 برای اشغال منطقه به مزدوران جهادی تکیه کرده است، حضور ارتش ترکیه در سوریه از نظر تعداد، کمتر اما تخصصی‌تر از عراق است. مطمئنا، حمایت ترکیه، به ویژه از طریق هوایی، به مزدوران جهادی کمک کرده است تا کردها را هدف قرار داده و مرعوب کنند. اما این مزدوران نیروی اصلی نبودند.
همچنین، ترکیه در لیبی برای اشغال مناطق مختلف و حمایت از یک طرف درگیری‌های لیبی به جهادی‌های مرتبط با اخوان المسلمین و القاعده تکیه کرده است. حضور نظامی آن در لیبی نیز همچنان خطرناک، اما نسبت به حضور در عراق کمتر است.
حضور نظامی ترکیه در عراق دارای پیامدهای ژئوپلیتیکی بلندمدت است. به عنوان مثال، از سال 1996، ترکیه پایگاه‌هایی را که در اقلیم کردستان تاسیس کرده ترک نکرده است، در حالی که در همان زمان آنها قادر به شکست دادن پ.ک.ک نبودند، یعنی آنچه قبل از شروع حمله‌های نظامی به عنوان هدف عنوان می‌کرد. دولت‌های پیاپی ترکیه نتوانسته‌اند مسئله کرد را حل کنند و از سال 1979 جنگ با پ.ک.ک. هیچ پیروزی نداشته است. برعکس، مشکلات بیشتری را برای کشور به ارمغان آورده است. با این وجود، اشغالگری جدید یکی دیگر از نقاط عطف توسعه‌طلبانه است که به بهای جنگ با کردها صورت گرفته است.
پایان دادن به حکومت اقلیم کردستان
با وجود منافع اقتصادی و تجاری ترکیه در اقلیم کردستان، موجودیت و نام «کردستان» از نظر کشور ترکیه ممنوع است. از نظر تاریخی، ترکیه حتی در مورد کلمه «کردستان» نیز احساس ناامنی کرده است، حتی اگرچه کردها دچار پاکسازی قومی و قتل عام توسط دولت ترکیه شده‌اند. علاوه بر این، مشروعیت بین‌المللی ایجاد شده برای حکومت اقلیم کردستان باز هم سیاست خصمانه ترکیه نسبت به کردها در عراق را تغییر نداده است. به عنوان مثال، پس از همه‌پرسی غیر الزام‌آور استقلال توسط کردهای عراق، اردوغان و دولت وی در جنگ با کردها در پاییز 2017 با تهران و بغداد همکاری کرد. آنها معتقدند که تضعیف هر موجود کُرد باعث حذف دیگر کردها می‌شود. به عنوان مثال، اگر ترکیه موفق شود دولت خودمختار شمال و شرق سوریه به رهبری کردها را خنثی کند، هدف قرار دادن اقلیم کردستان بسیار آسان تر خواهد بود و بالعکس. اشغال مناطق حکومت اقلیم کردستان توسط ترکیه می‌تواند بهترین حالت برای اردوغان باشد زیرا تاکنون چنین اتفاقی روی نداده است و این موضوع به اندازه کافی مورد توجه بین‌المللی قرار نگرفته و یک جنگ پنهان محسوب می‌شود.
تاکنون ترکیه و اردوغان به دلیل چندین عامل در حملات خود علیه کردها موفقیت‌هایی کسب کرده‌اند. به عنوان مثال، مشکلات برجسته بین بغداد و اربیل و عدم اعتماد بین دو طرف از سال 2003 باعث شده است که هر دو از ترکیه به عنوان کارت فشار استفاده کنند. علاوه بر این، ضعف‌های دولت عراق باعث شده است که ترکیه برای اقلیم کردستان و بغداد و جهت تضعیف کردها به جایگزینی برای بغداد تبدیل شود. غالبا، ترکیه برای اخراج پ.ک.ک. از این کشور به دولت عراق متوسل می‌شود. در حقیقت، عراق دارای مرزبانانی در منطقه متشکل از کردها است اما ترکیه آنها را به رسمیت نمی‌شناسد و گاهی آنها را نیز هدف قرار می‌دهد. از سوی دیگر، بازگشت نیروهای فدرال عراق به منطقه به معنای بازگشت به زمان قبل از 2003 است که کردستان از وحشی‌گری ارتش عراق تحت حکومت صدام دیکتاتور رنج می‌برد. همه موارد مذکور در حل مسئله کردها در ترکیه یا جنگ دولت ترکیه علیه پ.ک.ک. موفق نیستند، اما اهرم فشار ترکیه برای حمله به عراق را فراهم می‌کنند.
شکست دولت اردوغان به جنگ با کردها خواهد انجامید
مشکلات اقتصادی ترکیه از سال 2015 تاکنون به دلیل سیاست‌های استبدادی اردوغان و فساد در نهادهای دولتی ترکیه به رهبری حزب عدالت و توسعه افزایش یافته است. اقتصاد ترکیه در آستانه سقوط است، اما اردوغان اصلاحاتی را ارائه نداده است. بلکه او به روش قدیمی خود برای انحراف افکار مردم به جنگ‌های جدید علیه کردها روی می‌آورد. به عنوان مثال، اردوغان پس از اولین شکست در انتخابات پارلمانی در ژوئن 2015، جنگی را علیه اقلیم کردستان در ترکیه آغاز کرد و پروژه صلح بین دولت و پ.ک.ک. را خاتمه داد. متاسفانه، طرح وی موفق شد صدای کردها را در انتخابات مجدد تضعیف و او توانست افکار عمومی را جلب کند.
اردوغان تا اواسط سال 2016 به روش‌های مختلف جنگ علیه کردها و دموکراسی توسل جست، به ویژه پس از کودتای نافرجام علیه او توسط ترک‌های راست‌گرا در ژوئیه 2016، رئیس جمهور ترکیه انتقام خود را از حزب دموکراتیک خلق‌ها (ه.د.پ.) گرفت. با این که این حزب از همان آغاز کودتا را محکوم کرده بود. در همان زمان، او در اوت سال 2016 حمله به کردهای سوریه و حملات نظامی خود را در سوریه آغاز کرد. اولین هدف آن از بین بردن نیروهای کرد تحت حمایت ایالات متحده بود که علیه داعش می‌جنگیدند. اردوغان در پاییز 2016 رهبران ه.د.پ. را زندانی کرد و به حملات خود برای تضعیف ه.د.پ. ادامه داد. او پس از چند ماه موفق شد یک همه‌پرسی را تصویب کند که سیستم ترکیه را به یک سیستم ریاست جمهوری تبدیل کرد و خود به عنوان یک حاکم مطلق بر تخت قدرت نشست.
در همه موارد، اردوغان از جنگ با کردها استفاده کرد تا در قدرت بماند و ترک‌ها را در مورد «خطر» کردها گمراه نمود. اردوغان در پنهان کردن مشکلات اقتصادی و سیاسی ترکیه از جمله نرخ بالای بیکاری و سقوط چشمگیر لیر ترکیه در برابر دلار آمریکا در سال‌های 2018 و 2019، زمانی که ترکیه اقدام به پاکسازی قومی علیه کردهای سوریه کرد، موفق بود.
امروز نیز ترکیه اردوغان از همان مسائل داخلی و بحران‌های بین‌المللی رنج می‌برد. اقتصاد با وجود موفقیت ترکیه در اشغال و کمک به متحدان خود (به عنوان مثال، آذربایجان، با اشغال قره‌باغ کوهستانی در برابر ارمنستان)، از هر زمان دیگری بدتر شده، اما نتوانسته از حمایت جامعه جهانی برخوردار شود. دلیل آن این است که ترکیه به جای ارائه راه‌حل، به ویژه در سوریه و لیبی، نقش مخرب را ایفا کرده است. ترکیه همچنین نتوانسته در مدیترانه شرقی چیزی به‌دست آورد، چیزی که اردوغان به مدت چند ماه از آن به عنوان ابزاری استفاده کرد و توانست با حمایت از تئوری‌های توطئه ضد غرب، افکار عمومی را جلب کند.
در حال حاضر، ترکیه اردوغان از رقابت با کشورهای عربی منصرف شده است، به ویژه پس از تلاش‌های اخیر اردوغان برای آشتی با مصر و عربستان سعودی و فروختن سازمان اخوان‌المسلمین مقیم ترکیه، در صورت لزوم. سیاست خارجی اشتباه اردوغان باعث شد یونان، اسرائیل، ایتالیا، مصر، قبرس و اردن به یک نیروی مشترک علیه اهداف توسعه‌طلبانه ترکیه متحد شوند. پس از سال‌ها توهم و جنگ، بسیاری از ترک‌ها متوجه شده‌اند که شرایط ناهنجار زندگی آنها توسط رئیس جمهور و دولت وی ایجاد شده است. اردوغان بار دیگر با به راه انداختن جنگی جدید علیه کردها، بر شکست‌های بیرونی و داخلی خود را سرپوش می‌گذارد.
خطر حضور دائمی ترکیه در عراق
ترکیه در سال 2015 با استقرار شبه‌نظامیان سنی در استان‌های نینوا و کرکوک تجربیات خود را از سوریه به عراق صادر کرد. در نینوا، ترکیه ضمن ایجاد یک گروه شبه‌نظامی در میان اقلیت ترکمن کرکوک، یک گروه عرب سنی را تاسیس و آموزش داد. همزمان، ترکیه یک پایگاه نظامی در منطقه تل عفر نینوا تاسیس کرد. از آن زمان، ترکیه از خروج از عراق خودداری کرده و مداخله آزادانه در امور داخلی اقلیم را آغاز کرده است. عضویت ترکیه در ناتو تنها استدلال برای حمله آنها بوده است، علی‌رغم اینکه اردوغان با قرار گرفتن کامل در جناح روسیه، ترکیه را به دشمن ناتو تبدیل کرده؛ امری که در تضاد با اصول اصلی ناتو است.
اشغال جدید کردستان عراق به بهانه حضور پ.ک.ک. عواقب امنیتی طولانی مدت برای عراق و منطقه، به ویژه کردها خواهد داشت. در دهه گذشته اردوغان به دلیل حمایت از گروه‌های تروریستی از جمله داعش مشهور شد. در سوریه، هزاران جهادی تحت هدایت ترکیه به عنوان نیروی نیابتی علیه ارمنستان و در جنگ داخلی لیبی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. ترکیه به راحتی می‌تواند از منطقه، به ویژه کوه‌های قندیل، برای استقرار نیابتی‌های جهادی خود علیه کردها در عراق استفاده کند. این زمین مکانی مناسب برای اسکان هر گروه تروریستی است، زیرا مشابه مخفیگاه‌های طالبان در افغانستان می‌باشد. از نظر سیاسی، اشغال نظامی منطقه نیز به معنای اهرم سیاسی برای اردوغان و دولت ترکیه در حکومت اقلیم کردستان و کل عراق است، جایی که آنها سابقه دخالت دارند که این دخالت می‌تواند به شدت افزایش یابد.[1]
[1]. https://dckurd.org/2021/05/11/turkey-presence-in-iraq/
