محەممەد مێهدی مەلەکی لە یاداشتێکدا بۆ دیپلۆماسی ئێرانی دەنووسێت: جێبەجێکردنی ڕێککەوتنی ئاسایشی ئێران و عێراق بەڵێنی پێشهاتە ئەرێنییەکان لە ناوچەکانی ڕۆژئاوا و باکووری ڕۆژئاوای ئێران دەدات، ڕێککەوتنەکە کە تیشک دەخاتە سەر چەکداماڵینی گروپە چەکدارە کوردییەکان و بەهێزکردنی ئاسایشی سنوورەکان، هیوای بۆ گەشەسەندنی ئابووری، گەشەپێدانی کۆمەڵایەتی و مۆدێرنکردنی ناوچە کوردییەکانی ئێران بەرزکردووەتەوە سیاسەتەکان، لەوانەش پێدانی لێبوردن بە قوربانییە فریودراوەکانی گروپە تیرۆریستییەکان، نەک هەر بەشدارییان لە یەکگرتوویی نیشتمانیدا کردووە بەڵکو زەمینەی سەقامگیری بەردەوامی لەم ناوچانەدا داناوە”.
نووسەر: محەممەد مێهدی مەلەکی، شارەزا لە پرسە ناوچەییەکان
دیپلۆماسی ئێرانی: ڕێککەوتنی ئاسایشی ئێران و عێراق کە لە مانگی ئازاری ٢٠٢٢ واژۆ کرا، بە خاڵی وەرچەرخان لە پەیوەندییەکانی نێوان دوو وڵات بۆ بەرقەرارکردنی ئاسایشی بەردەوام لە سنوورەکانی ڕۆژئاوا دادەنرێت. ئەم ڕێککەوتنە کە ئامانجی چەکداماڵین و دەرکردنی گروپە چەکدارە کوردییەکانە، سەکۆیەکی بۆ پێشهاتە ئابوری و کۆمەڵایەتییەکانی ناوچە سنوورییەکان دابینکردووە، لەدەرەوەی ڕێوشوێنێکی ئەمنی.
سەفەری ئەم دواییەی دوکتور عەلی لاریجانی سکرتێری ئەنجوومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران بۆ عێراق و بەدواداچوون بۆ جێبەجێکردنی تەواوی ئەم ڕێککەوتنە، لاپەڕەیەکی نوێی لە پەیوەندییە دووقۆڵییەکان کردۆتەوە. هەر لەو پێوەندییەدا، قاسم ئەلعەرەجی، ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتمانیی عێراق، بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوە، هەرچەشنە چالاکییەکی سیاسی، سەربازی و میدیایی گرووپە چەکدار و تیرۆریستییە کوردییەکان لە سەرانسەری عێراق بە هەرێمی کوردستانیشەوە قەدەغە دەکات.
بوونی گرووپە چەکدارەکان لە ناوچە سنوورییەکان بۆ ساڵانێک هەڕەشەی بەردەوامی بۆ سەر ژیانی دانیشتوانی ئەو ناوچانە دروست کردبوو. ئەو نائەمنییەی کە بەهۆی جموجۆڵی ئەو گروپانەوە دروستبوو، پڕۆژەکانی گەشەپێدان و ژێرخانی ڕاگرتبوو، وایکردبوو بازاڕە سنوورییەکان شکست بهێنن و بەهۆی نەبوونی ڕوانگەیەکی ڕوونی ئابوورییەوە، گەنجانی زۆریان پاڵنابوو بۆ پەیوەندیکردن بەو گروپانەوە. ئەم دۆخە سووڕێکی خراپەی نائەمنی و بێبەشی دروست کردبوو کە گەشەسەندنی پەراوێزخستبوو.
بەپێی ڕێککەوتنەکە، حکومەتی ناوەندی عێراق بەڵێنی هەڵوەشاندنەوەی بنکەی گروپە چەکدارەکانی دژە ئێران و دوورخستنەوەی لە کەرتی سنووری دا. هەروەها هەرێمی کوردستانی عێراق بەڵێنیدا ڕێگری لە هەر چالاکییەکی سەربازی یان میدیایی لە لایەن ئەو گرووپانە بگرێت. ئێران بە هەڵبژاردنی دیپلۆماسی و “سەبرێکی ستراتیژی بیست ساڵە” لەبری کردەوەی سەربازی ڕاستەوخۆ، نیشانیدا کە ئامانجی پەرەپێدانی گرژییەکان نییە بەڵکو دروستکردنی سەقامگیرییەکی بەردەوامە.
بەڵام ڕاپۆرتە مەیدانییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە جێبەجێکردنی ڕێککەوتنەکە بە تەواوی بەدی نەهاتووە. هێشتا بارەگاکانی هەندێک لە گروپە چەکدارەکان چالاکن و هەندێک لەو گروپانە هێشتا چەکیان دانه‌ماڵیوە. ئەم دواکەوتنە تا ڕادەیەک نیگەرانییە ئەمنییەکانی هێشتۆتەوە و ڕێگری لە دروستبوونی تەواوی ژینگەیەکی گونجاو بۆ وەبەرهێنان و گەشەپێدانی ئابووری کردووە.
لە سەردانەکەی ئەم دواییەی دوکتور عەلی لاریجانی، بەدواداچوونی سزای دادوەریی ئێران بۆ زیاتر لە ١٠٠ سەرکردە و ئەندامی تاقمە تیرۆریستییە کوردییەکانی نیشتەجێی هەرێمی کوردستان، کە پێشتر ڕادەستی وەزارەتی دەرەوەی عێراق کرابوون. پێشبینی دەکرێت، جگە لە سیاسەتی پشتیوانی وەک پێدانی پەناگەی سەلامەت بە قوربانیانی فریودراو، دادگاییکردن و سزادانی سەرکردەکانی ئەم گروپانەش بە جددی پەیڕەو بکرێت.
سەرەڕای هەندێک کەموکوڕی، جێبەجێکردنی بەشەکی ڕێککەوتنەکە دەستکەوتی بەرچاوی بەدەستهێناوە. جموجۆڵی سنوور بەزاندنی گروپە چەکدارەکان بە شێوەیەکی بەرچاو کەم بووەتەوە و پێکدادانی وردە وردە کە سەردەمانێک کێشەیەکی بەردەوام بوو، ئێستا دەگمەنە. ئەم گۆڕانکارییانە زەمینەی بۆ دەستپێکردنەوەی پڕۆژە بیناسازییە تەواونەکراوەکان و گەشەسەندنی بازاڕە سنوورییەکان خۆشکردووە. ئێستا دانیشتوانی ناوچەکە هەست بە ئاسایشی زیاتر دەکەن و متمانە بە داهاتووی ئابووری ناوچەکە لە گەشەکردندایە.
یەکێک لە کارە سەرەکییەکانی حکوومەتی ئێران، پێدانی لێبوردنی ئەو کەسانەیە کە بەبێ بەشداری ڕاستەوخۆ لە چالاکییە تیرۆریستییەکاندا، بە هۆکاری بژێوی ژیان، کۆچ و فریودان چوونەتە ناو گرووپە چەکدارە کوردییەکان. ئەم سیاسەتە ستراتیجییە لە هەمان کاتدا چارەسەری دابەشکارییە کۆمەڵایەتییەکان دەکات، ڕێگری دەکات لە دامەزراندنی نەوەی نوێ بۆ ناو ئەم گرووپانە. ئەمە لە حاڵێکدایە کە ئەندامبوون لە گرووپە تیرۆریستییەکان بە پێی یاسای ئێران دەتوانێ تۆمەتی “موحارەبە”ی لێ بکەوێتەوە. بەڵام پێدانی لێبوردن بەو کەسانەی کە پەیوەندییان بە ئۆپەراسیۆنە تیرۆریستییەکانەوە نییە، دەرفەتێکی ناوازە بۆ گەڕانەوە بۆ ژیانی ئاسایی و بەهێزکردنی یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی دەڕەخسێنێت.
جێبەجێکردنی تەواوی ئەم ڕێککەوتنە دەتوانێت سنوورەکانی ڕۆژئاوای ئێران بگۆڕێت بۆ هێزێکی بزوێنەر بۆ بازرگانی ناوچەیی. گەشەسەندنی بازاڕە سنوورییەکان و گەشەسەندنی ژێرخانی ئابووری و زیادبوونی تواناکانی هەناردەکردن و هاوردەکردن نەک هەر بژێوی ژیانی دانیشتوانی سنوورەکان باشتر دەکات، بەڵکو هەلی کاری نوێ دەڕەخسێنێت و دیاردەکانی وەک کۆلبه‌ری کە دەرئەنجامی هەژاری و نائەمنییەتی بنبڕ دەکات. ئەم پێشهاتانە سوودی بۆ هەردوو ئێران و عێراق دەبێت و دەتوانێت ئاشتی و سەقامگیری و ئاسایشی بەردەوام لە ناوچەیەکی ئاڵۆزدا بەهێز بکات.
ڕێککەوتنی ئەمنی ئێران و عێراق دەرفەتێکی ناوازە بۆ کۆتایی هێنان بە سووڕی نائەمنی و بێبەشی لە ناوچە سنوورییەکان دەڕەخسێنێت. بەڵام سەرکەوتنی تەواوی ئەم ڕێککەوتنە پەیوەستە بە پابەندبوونی حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان بۆ جێبەجێکردنی بڕگەکانی بە توندی. ئەگەر ئەم بەڵێنانە جێبەجێ بکرێن، ناوچە سنوورییەکانی ڕۆژئاوای ئێران نەک هەر دەبنە ناوەندێک بۆ بازرگانی و هاوکاریی ناوچەیی، بەڵکو سەرمایەی کۆمەڵایەتی و تەمەنی چاوەڕوانکراوی دانیشتوانی سنوورەکان بەهێزتر دەکات. ئه م پێشهاته وێڕای خزمه تی به ڕژه وه ندییه کانی ئێران و عێراق، ده توانێت به شداری له سه قامگیری و ئاشتی ناوچه که شدا بکات.
