19ی ئاب، ڕۆژی جیهانی مرۆیی و ئەو ڕۆژەی جیهان ڕێز لە قوربانیانی توندوتیژی دەگرێت، بیرهێنانەوەی ئازاری بێکۆتایی هەزاران ژن و منداڵ و هەرزەکاری کوردە کە لە کەمپ و شاخەکانی هەرێمی کوردستانی عێراقدا گیریان خواردووە لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە کە نەک هەر بەڵێنی ئازادی دەدەن، بەڵکو خۆیان گەورەترین پێشێلکاری مافەکانی مرۆڤن.
نووسەر: دوکتور زانا سادقی- بەڕێوەبەری جێبەجێکار و بەرپرسی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران
پێشەکی
لە ١٩ی ئابی ٢٠٠٣ تەقینەوەیەکی گەورە بارەگای نەتەوە یەکگرتووەکانی لە بەغدا هەژاند. لە هێرشەکەدا بیست و دوو ئەندامی ستافی نەتەوە یەکگرتووەکان کوژران، لەنێویاندا سێرجیۆ ڤیێرا دی مێلۆ، نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتی لە عێراق. لەو کاتەوە نەتەوە یەکگرتووەکان ئەم ڕۆژەی وەک ڕۆژی جیهانی مرۆیی دیاری کردووە، کە ڕۆژێکە بۆ یادکردنەوەی قوربانییەکان و ڕێزگرتن لە هەموو ئەو کەسانەی کە لە بەرەکانی پێشەوەی قەیرانە مرۆییەکان ژیانی خۆیان دەخەنە مەترسییەوە بۆ بنیاتنانی جیهانێکی باشتر.
بەڵام لە کاتێکدا کە جیهان هەموو ساڵێک یادی ئەم ڕۆژە دەکاتەوە، لە ناوچە کوردنشینەکانی ئێران و عێراق، هەزاران ژن و منداڵ و گەنج بەردەوامن لە قوربانی توندوتیژی و پێشێلکردنی سیستماتیکی مافی مرۆڤ لەلایەن گروپە چەکدارە کوردییەکانەوە؛ گروپەکان کە ساڵانێکە لە شاخ و کەمپەکانی هەرێمی کوردستانی عێراق بنکەیان گرتووە و بێبەشی ئابووری و کۆمەڵایەتی دەقۆزنەوە بۆ تەڵەی منداڵان و هەرزەکاران و گەنجانی کورد.
پێشێلکردنی مافی منداڵان؛ سەربازە منداڵە لەبیرکراوەکان
یەکێک لە تاوانە هەرە ئاشکراکانی ئەم گروپانە بەکارهێنانی سیستماتیکی منداڵانە لە شەڕ و ڕاهێنانی سەربازیدا، ئەمەش پێشێلکردنی ڕاستەوخۆی پەیماننامەی مافەکانی منداڵ و پرۆتۆکۆڵە ئیختیارەکەیە سەبارەت بە تێوەگلانی منداڵان لە شەڕی چەکداریدا.
دۆزینەوەکانی مافی مرۆڤ لەلایەن ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران و زۆرێک لە ڕێکخراوە ناحکومییەکان لە ئێران، عێراق، سوریا و تورکیا نیشان دەدەن کە هەرزەکارانی کورد بە بەڵێنی درۆ یان تەنانەت بە زەبری هێز ڕادەکێشرێنە ڕیزی ئەو گرووپانە:
- هێلیا عەبدوڵڵاهی، کچێک کە لە منداڵیدا کەوتە تەڵەی کۆمەڵە و لە کەمپی زەرگوێیزه‌له ڕۆژانی تاڵی بەسەر برد. هەڵهاتنی لە ئۆردوگاکە بەڵگەی زیندووە بۆ سەربازە منداڵەکان و درۆکانی کۆمەڵە.
- موعین سەمەدی، هەرزەکارێکی تەمەن ١٦ ساڵەی خەڵکی مەریوان، لە هەلومەرجی سەخت هەڵاتووە و تەنیا حەوت مانگ دوای پەیوەندیکردن بە حیزبی دێموکراتەوە گەڕایەوە ئێران.
دەیان حاڵەتی دیکە لەوانە سێتارە زادهیش، که‌ژاڵ عەلیپوور و کوڕانی هەرزەکاری دیکە، ڕەوتی نائارامکەری ئەو منداڵە سەربازانە دەردەخەن کە پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤیان لە ماڵپەڕی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێراندا بەڵگەدار کراوە. ئەم نموونانە ئەوە دەسەلمێنن کە گرووپە چەکدارە کوردییەکان منداڵانیان کردووە بە ئامراز بۆ ئامانجە سیاسی و سەربازییەکانیان، ئەمەش پێشێلکردنی ئاشکرای یاسا نێودەوڵەتییەکانە.
توندوتیژی دژی ژنان: لە بەڵێنی ئازادییەوە بۆ ئەشکەنجەدان لە کەمپەکاندا
هەمیشە لە پڕوپاگەندەی ئەو گروپانەدا ژنان وەک “سیمبۆڵی ئازادی” پێشکەش دەکرێن، بەڵام واقیعەکە شتێکی ترە: ژنان زۆرترین قوربانیی توندوتیژی و ئیستغلالکردن و چەوساندنەوەن لەناو گروپەکەدا.
- شادی قاسمی، ژنێکی سەردەشتی کە لە لایەن حیزبی دێموکراتەوە بە بەڵێنی پارە و دەرفەتەوە دامەزرابوو، دوای ساڵێک لە کاری ماندووکردن، داوای وازهێنانی کرد. ئەو کچە بە تۆمەتی خیانەت بۆ ماوەی حەوت مانگ لە زیندانی ناوخۆیی حیزبی دێموکرات زیندانی کرا و ئەشکەنجەی وەک سووتاندنی بە ئاسن درا.
- موژدە فەرامەرزی، ژنێکی خەڵکی مەریوان، شایەتحاڵی پێشێلکارییە ئاشکراکانی مافەکانی ژنانە لە نێو ڕیزەکانی حیزبی دێموکراتدا، لە کاری زۆرەملێیەوە تا سنووردارکردنی توند و سەپاندنی بێدەنگی لە بەرامبەر توندوتیژیدا.
- سێتارە زادهیش قوربانی دەستی منداڵە سەربازەکان بوو کە بە ناچاری ساڵانێک لە ڕیزەکانی په‌ژاکدا بمێنێتەوە و ئازادییەکەی لێ زەوت کرا.
ئەم نموونانە وێنەیەکی ڕوون لە دوو ئیستغلالکردنی ژنان لەلایەن ئەو گروپانەوە دەخەنە ڕوو کە خۆیان بە “داکۆکیکارانی مافی ژنان” ناودەبەن.
فریودانی گەنجان بە بەڵێنی کۆچ و پەنابەری
لەم ساڵانەی دواییدا زۆرێک لە گەنجانی کورد بوونەتە قوربانی پڕوپاگەندەی بەربڵاوی ئەو گرووپانە لە سۆشیال میدیا. بەڵێنی کۆچکردن بۆ ئەوروپا، خوێندن یان کارکردن لە دەرەوەی وڵات ئامرازێکە بۆ ڕاکێشانی گەنجان بۆ شاخەکان.
- شایان فەتاحی، گەنجێکی تەمەن ١٩ ساڵانی خەڵکی نۆسوود، بە بەڵێنی کۆچکردن بۆ ئەوروپا، چووەتە کەمپی کۆمەڵە، بەڵام لەگەڵ کاری زۆرەملێ و بارودۆخی نامرۆڤانەدا بەرەوڕوو بووەتەوە.
- میلاد ئاهه‌نی، خەڵکی سەققز، بەهۆی کاریگەریی ڕیکلامەکانی ئینستگرامەوە سەرنجی کۆمەڵەی ڕاکێشا، بەڵام زۆری نەخایاند ئاشنای واقیعی سەختی ئۆردوگاکە بوو و لە مانگی ئابی ٢٠٢٣ گەڕایەوە ئێران.
- که‌ژاڵ عەلیپوور کچێکی خەڵکی سەققز، ساڵی ٢٠١٧ بە بەڵێنی کارکردن لە ئەوروپا پەیوەندی بە ڕیزەکانی پاکەوە کرد و دوای شەش ساڵ سەرگەردانی لە ساڵی ٢٠٢٢ گەڕایەوە.
ئەم گێڕانەوەیانە ئەوە دەردەخەن کە ئەم گروپانە بە کەڵک وەرگرتن لە خەونی کۆچبەری گەنجان دەکەنە کۆیلە.
زیندان و ئەشکەنجە و چارەنووسی ئەندامانی ناڕازی
شایەتحاڵەکان باسیان لەوە کردووە کە ئەو ئەندامانەی هەوڵی جێهێشتنی ئەم گروپانە دەدەن ڕووبەڕووی زیندانیکردن و ئەشکەنجەدان و تەنانەت مردنیش دەبنەوە:
- ڕەزا قازیخانی دوای دوو ساڵ ئەندامێتی لەپاک، بەهۆی هەوڵدان بۆ ڕۆیشتن، دەستبەسەر و ئەشکەنجە دەدرێت، و تەنیا بە دەستێوەردانی کونسوڵخانەی ئێران توانی بگەڕێتەوە.
- سەڵاح حەیدەری، پیاوێکی خەڵکی پاوە، دوای ئەوەی بە ناچاری پەیوەندی بە پارتی دیموکرات و پاشان په‌ژاکەوە کرد، بەرەو تورکیا هەڵهات و بەرگەی ١٤ ساڵ زیندانی گرت، پێش ئەوەی دواجار لە ساڵی ٢٠٢٣دا خۆی ڕادەست بکات.
ئەم کەیسانە ئەوە دەردەخەن کە ئەم گرووپانە دان بە هیچ مافێکدا نادەن بۆ ئەوەی ئەندامان بە ئازادی دەربچن و وازهێنان بە یەکسانی خیانەت دەزانن، ئەمەش پێشێلکردنی بنەما سەرەکییەکانی مافەکانی مرۆڤە.
ناکۆکی ڕوون لەگەڵ بەڵگەنامە نێودەوڵەتییەکان
هەڵسوکەوتی ئەم گرووپانە بەتەواوی دژایەتییە لەگەڵ بنەماکانی مافی مرۆڤ و یاسای مرۆیی:
- ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ: قەدەغەکردنی تەواوەتی بەکارهێنانی کەسانی خوار تەمەنی ١٨ ساڵ لە شەڕی چەکداریدا.
- بڕیارنامەی ١٣٢٥ی ئەنجومەنی ئاسایش: جەخت لەسەر پاراستنی ژنان لە شەڕی چەکداری و قەدەغەکردنی توندوتیژی سێکسی دەکاتەوە.
- ڕێککەوتننامەی دژی ئەشکەنجە: قەدەغەکردنی ڕەهای ئەشکەنجە و مامەڵەی نامرۆڤانە.
- جاڕنامەی جیهانی مافی مرۆڤ: مافی ئازادی هەڵبژاردن و دەرچوون لە گروپێک یان کۆمەڵگەیەک.
سەرەڕای ئەم بەڵگەنامانە، گرووپە چەکدارە کوردییەکان نەک هەر پابەند نین بە پرەنسیپە نێودەوڵەتییەکان، بەڵکو بە سیاسەتە ناوخۆییەکانیان سووتەمەنی پێشێلکارییە سیستماتیکییەکانیان دەدەن.
بەبۆنەی ڕۆژی جیهانی مرۆڤایەتیەوە، ئەرکمان تەنها ئەوە نییە بیربخەینەوە، بەڵکو داوا لە دامەزراوە بەرپرسەکان بکەین:
- پێویستە نەتەوە یەکگرتووەکان و دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان لێکۆڵینەوەی سەربەخۆ ئەنجام بدەن سەبارەت بە بەکارهێنانی منداڵی سەرباز و توندوتیژی دژی ژنان.
- پێویستە حکومەتە هەرێمایەتی و ئەوروپییەکان پشتیوانی دارایی و سیاسی خۆیان بۆ ئەو گروپانە بوەستێنن.
- کۆمەڵگای مەدەنی و ڕۆشنبیرانی کورد بە بوێرانە لە بەرامبەر فریودانی هەرزەکاران و ئیستغلالکردنی ژنان بوەستنەوە.
- پێویستە پەروەردە و هۆشیارکردنەوەی مافی مرۆڤ لە ناوچە کوردستانییەکان بەهێز بکرێت بۆ کەمکردنەوەی دەرفەتەکانی دامەزراندنی گەنجان لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە.
ڕۆژی جیهانی مرۆڤدۆستان بیرخستنەوەیەکە کە لە هەموو گۆشەیەکی جیهاندا مرۆڤەکان ژیانی خۆیان بەخت دەکەن بۆ ڕزگارکردنی ئەوانی تر. به ڵام له هه مان کاتدا نابێ له بیرمان بچێت که له چیای قه ندیل و ئۆردوگای گروپه چه کداره کوردییه کان به سه دان ژن و منداڵ و گه نج به قوربانی بێده نگ ماونه ته وه .
یادکردنەوەی ٢٢ قوربانیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە بەغدا و ڕۆژی مرۆیی دەبێت پابەندمان بکات بەوەی دەنگی قوربانیانی ئەمڕۆ بین؛ ئەوانەی لە بێدەنگی و بێباکی جیهاندا لە چنگی ئەو گروپانەدا گیریان خواردووە کە بانگەشەی ئازادبوون دەکەن بەڵام خۆیان گەورەترین پێشێلکاری مافەکانی مرۆڤن.
ئه مڕۆ له هه موو کات زیاتر ده بێت دونیا وه ڵامی ئه م پرسیاره بداته وه ، که ده نگی قوربانیانی کوردستان له بێده نگیدا نێژراون، چۆن ده توانین ڕۆژی مرۆیی به ڕێوه ببه ین؟
