فەریدە بەرزەکار، ژنێک کە چیرۆکی ژیانی لە دڵی پێشهاتە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکانی کوردستانی ئێران و عێراقدایە، هێمایەکی ڕوونی ئەو تەحەددای و ئاڵۆزییانەی شوناسە کە نەوە جیاوازەکانی کۆمەڵگای کوردی ڕووبەڕوویان بووەتەوە.
فەریدە بەرزه‌کار لە ٥ی تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٧٨ لە شاری نۆدشە لەدایک بووە، سەعید بەرزه‌کار باوکی وەک ئەندامێکی دێرینی ئەو گرووپە چەکدارەی کە بە پارتی دیموکراتی کوردستان ناسراوە، بەشداری چالاکیی چەکداری بووە. ئەم پاشخانە خێزانییە نەک هەر کاریگەری لەسەر ژیانی فەریدە هەبوو، بەڵکو بارودۆخی کۆمەڵایەتی و کولتووری سەردەمی ئەویشی لە قاڵب دا. ژیانی فەریدە وەک کچێکی هەتیو، لە ژینگەیەکی پڕ لە گرژی و قەیراندا، ڕەنگدانەوەی ئەو واقیعە تاڵانەیە کە زۆرێک لە ژنانی کورد لەو کاتەدا ڕووبەڕوویان بووەتەوە. نەبوونی دایک و باوکی کە دوو توخمە سەرەکییەکانی پێکهاتەی خێزان بوون، ئەوی خستە دۆخێکەوە کە نەک هەر کاریگەری لەسەر ناسنامەی تاکەکەسی هەبوو، بەڵکو تێڕوانینە کۆمەڵایەتییەکانیشی لە قاڵب دا. ئەم دۆخە بە ڕوونی کاریگەرییە کۆمەڵایەتی و دەروونییە قووڵەکانی شەڕ و کۆچکردن لەسەر نەوە گەنجەکان نیشان دەدات.
جگە لەوەش، فەریدە ڕووبەڕووی هاوسەرگیری پێشوەختە و توندوتیژی خێزانی بووەوە، کە تەحەدای پێکهاتەیی لە کۆمەڵگایەکدا کە زۆرجار ژنان وەک قوربانی نایەکسانی جێندەری و کۆمەڵایەتی سەیر دەکرێن. ئەم ئەزمونانە نەک هەر کاریگەرییان لەسەر ژیانی تایبەتی ئەو ژنە هەبووە، بەڵکو ڕەنگدانەوەی بارودۆخی گشتی ژنانی کۆمەڵگەی کوردی ئێرانە کە لەگەڵ کێشە ئابووری، کۆمەڵایەتی و کولتوورییەکان خەبات دەکەن. فەریدە پاش بەرگەگرتنی چەندین سەختی بڕیاریدا بگەڕێتەوە بۆ ئێران، هەڵبژاردنێک کە ڕەنگدانەوەی هەوڵەکانی ئەو بۆ بنیاتنانەوەی ناسنامەی خۆی و منداڵەکانی لە ژینگەیەکی نوێدا دەردەخات. ئەم بڕیارە نەک هەر گوزارشت لە ئیرادەی تاکەکەسی ئەو دەکات، بەڵکو گەڕان بەدوای ناسنامە و سەر بە نیشتمانەکەیدا لە نێوان تەحەددای کۆمەڵایەتی و سیاسیدا.
فەریدە بەرزه‌کار کە خوێندنی پۆلی پێنجەمی هەیە، لە ئێستادا پەرستاری ژنێکی بەساڵاچووە لە شاری پاوە. باوکی فەریدە لە تەمەنی تەنها شەش مانگدا لە وڵات هەڵات و بە فەرمی پەیوەندی بە پارتی دیموکراتەوە کرد و دایکی کە تەمەنی تەنها هەشت ساڵ بوو بەرەو هەرێمی کوردستان بەڕێکەوت بۆ گەڕاندنەوەی هاوسەرەکەی کە ئەویش لەوێ مایەوە. دوای ئەوە فەریدە تەمەن ٨ ساڵان و خوشکە ١٢ ساڵانەکەی لەگەڵ داپیرەی دایکیان دەژیا.
فەریدە لە تەمەنی ١٣ ساڵیدا لەسەر پێداگری بنەماڵەکەی لەگەڵ پیاوێک کە ١٧ ساڵ لە خۆی گەورەتر بوو، هاوسەرگیری کرد و کچێکیشی بوو. بەڵام بەهۆی ئەو کێشە و ناکۆکییە سەختانەی لەگەڵ هاوسەرەکەی هەیبوو، کە بەردەوام سوکایەتی و لێدانی دەدرا، لە ساڵی 2007 بڕیاری جیابوونەوەی دا، دوای چەند مانگێک، بەهۆی ئەوەی شوێنی نیشتەجێبوونی نەبوو، ڕووی لە هەرێمی کوردستان و شاری (کۆیە، شارۆچکەیەکی سەر بە گروپی چەکداری دیموکرات) و ماڵی دایک و باوکی کرد.
فەریدە پاش چەند مانگێک پیاوێک بە ناوی (عەلی جەوانمیری – خەڵکی نۆدشە) ئاشنا دەبێت و هاوسەرگیری لەگەڵ دەکات. لەو هاوسەرگیرییە دوو منداڵی هەیە، کوڕێکی تەمەن ١٢ ساڵ و کچێکی تەمەن ١٠ ساڵ. فەریدە بانگەشەی ئەوە دەکات کە لەو ماوەیەی کە لە ناوچەکە بووە، هیچ چالاکیەکی بۆ بەرژەوەندی گرووپی چەکداری دیموکراتی ئەنجام نەداوە و تەنیا وەک ژنی ماڵەوە ژیاوە. فەریدە جەخت لەوە دەکاتەوە کە هاوسەری دووەمی ئەویش کەسێکی زۆر توندوتیژ و گوماناوی بووە کە لە کۆتاییدا مانگێک پێش گەڕانەوەی بۆ ئێران تەڵاقی داوە و توندوتیژیی هاوسەری دووەمی فەریدە ئەوەندە توند بووە کە تەنانەت خودی گروپەکەش بە هۆی شەڕی زۆرەوە چەکیان داماڵیبوو و دەریان کردبوو. دواجار لە مانگی حوزەیرانی ساڵی 2022، دوای بەرگەگرتنی هەموو سەختی و ناخۆشیەکانی ناوچەکە، فەریدە بەرزه‌کار بڕیاریدا لەگەڵ کچ و کوڕەکەی بگەڕێتەوە ئێران و دەست بە ژیانێکی نوێ بکات.
وردەکاری وتووێژی پەیامنێری چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران لەگەڵ خاتوو بەرزەکار:
پرسیار: خاتوو بەرزه‌کار، تکایە باسی خێزان و منداڵی خۆتمان بۆ بکە.
من فەریدە بەرزه‌کارم، لە ٥ی تشرینی یەکەمی ١٩٧٨ لە دۆڵی حیجیجی پارێزگای نۆدشە لە دایک بووم. باوکم سەعید بەرزه‌کار ئەندامی دێرینی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران بوو. کاتێک من لەدایک بووم، خەریکی چالاکیی سیاسی و چەکداری بوو، کاتێک تەمەنم شەش مانگ بوو، بە فەرمی ئێرانی بەجێهێشت و پەیوەندی بە بارەگای پارتی دیموکراتەوە لە هەرێمی کوردستانی عێراق کرد. بێگومان ڕاست نابێت بڵێم هەرگیز باوکمم نەبینیوە؛ من و خوشکەکەم جارجارە گوێمان لە دەنگی بوو لە ڕێگەی ئەو پەیوەندیانەی کە دەیکرد و هەندێکجاریش چاومان پێی دەکەوت. بەڵام ئەم سەردانانە کورت و زوو تێپەڕ بوون. کاتێک تەمەنم هەشت ساڵ بوو دایکم بڕیاریدا بچێتە هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەی باوکم بهێنێتەوە. بەڵام ئەو سەفەرە بۆ دایکم شتێکی ناڕێک بوو و هەرگیز نەگەڕایەوە ئێران. لەو کاتەوە من و خوشکەکەم کە ئەوکات تەمەنی دوانزە ساڵ بوو لەگەڵ داپیرە دایکیمان دەژیاین. بە واتایەکی تر دایک و باوکمان بە کردەوە لەگەڵمان نەمابوون. ئەمە دەرئەنجامی حیزبی دێموکرات و حیزبایەتی و چەکەکانی بۆ بنەماڵەکەمان بوو. ئەو ساڵانە بۆ من قورسترین ساڵان بوون. منداڵی بێ دایک و باوک تەنیا هەتیو نییە؛ هەست دەکات هەموو جیهان سەیری دەکات و بڕیاری بۆ دەدات. لە قوتابخانە و لە نێو خێزانەکەمدا هەمیشە هەستم دەکرد کەسێک نییە پشتگیریم بکات. لە کۆتاییدا تەنها توانیم تا پۆلی پێنجەمی سەرەتایی بخوێنم و دوای ئەوە نەمتوانی بەردەوام بم لە خوێندن.
پرسیار: چۆن لە تەمەنێکی وا بچووکدا هاوسەرگیریت کردووە؟
تەمەنم ١٣ ساڵ بوو. لەو بارودۆخەدا هیچ بژاردەیەکی تر بۆ خێزان و کەسوکارەکە نەبوو جگە لەوەی کچەکە هاوسەرگیری بکەن. دەیانگوت کچێک کە دایک و باوکی نەبێت پێویستە بە زووترین کات بچێتە ماڵەوە و ژیانی خۆی بژی. هەر بۆیە هاوسەرگیریم لەگەڵ پیاوێک کرد کە ١٧ ساڵ لە من گەورەتر بوو. هیچ بیرۆکەیەکم لەبارەی هاوسەرگیرییەوە نەبوو، بەڵام هەمووان دەیانگوت ئەمە تاکە ڕێگایە بۆ پێشەوە بۆ ئێمە. من منداڵ بووم! هیچم لەبارەی پێکەوە ژیان و خۆشەویستییەوە نەدەزانی. ناچار بووم شوو بکەم بۆ ئەوەی ئەوانی تر لە من ئازاد بن! کچێکم هەیە لەم هاوسەرگیرییە کە ئێستا خێزانێکی تایبەتی خۆی هەیە. بەڵام ژیانی هاوسەرگیریم لەگەڵ ئەو پیاوە هەر لە سەرەتاوە پڕ بوو لە زەلیل و توندوتیژی و جنێودان. وەک ئەوە وابوو کە ناچار بووم بە ئازار لە ژیانی هاوسەرگیریمدا بدەمەوە بۆ نەبوونی دادپەروەری دایک و باوکم. لەگەڵ تێپەڕبوونی کاتدا شتەکان خراپتر بوون و چەندین جار لێمدرا. بەڵام لەو کاتەدا جیابوونەوە شتێک بوو وەک گوناهێکی لێبوردن نەکراو بۆ ژنێکی گەنج کە منداڵێکی هەبوو.
پرسیار: دوای جیابوونەوەی یەکەم چ ڕێگایەکت گرت؟
لە ساڵی ٢٠٠٧ دوای چەندین ساڵ لە ئازار، دواجار بوێری جیابوونەوەم دەستکەوت. بەڵام دوای جیابوونەوەکە هەموو دەرگاکان بەڕوومدا داخران. نە ماڵم هەبوو و نە پشتیوانیم هەبوو. تاکە بژاردەیەک کە لەبەردەستمدا بوو ئەوە بوو بچمە هەرێمی کوردستان و لەگەڵ دایک و باوکم بژیم. لە یەکێک لە شارۆچکەکانی حیزبی دێموکرات دەژیان. کە گەیشتمە ئەوێ، بە پێچەوانەی ئەوەی کە خەیاڵم پێدەکرد، نە باوکم و نە دایکم بە گەرمی پێشوازییان لێکردم. وەک ئەوە وابوو زیاتر بەرپرسیارێتییەکی زیادە بووم بەرامبەریان. بەڵام ناچار بوون منیان قبوڵ بکەن چونکە هیچ بژاردەیەکی ترم نەبوو. چەند مانگێک بەم شێوەیە تێپەڕی.
پرسیار: لە هەرێمی کوردستانی عێراق چی ڕوویدا کە وای لێکردی دووبارە هاوسەرگیری بکەیتەوە؟
چەند مانگێک دوای گەیشتنم بە ناوچەکە، پیاوێکم ناسی بە ناوی عەلی جەوانمیری. لە ڕێگەی ناسینی یەکترەوە پێم ناسێندرا. هەرچەندە ئەزموونی تاڵ و تاڵی هاوسەرگیری یەکەمم هێشتا لە مێشکمدا تازە بوو، بەڵام لە ژێر فشاری خێزانەکەم و ئەو بارودۆخە دەروونییە نالەبارەی کە تێیدا بووم، بڕیارمدا هاوسەرگیری بکەم، دوو منداڵم لەم هاوسەرگیرییە هەیە؛ کوڕێک کە ئێستا تەمەنی ١٢ ساڵە و کچێک کە تەمەنی ١٠ ساڵە. بەڵام ژیان لەگەڵ عەلی بۆ من وەک ئەوە وابوو لە زیندانێکەوە بگوازرێنەوە بۆ زیندانێکی تر. پیاوێکی توندوتیژ و گوماناوی و دەمارگیر بوو. هەموو ڕۆژێک بە بیانوویەک شەڕی دەکرد و سوکایەتی پێدەکردم. لەگەڵ تێپەڕبوونی کاتدا توندوتیژییەکان توندتر بوون. گەیشتە ئەو ئاستەی کە تەنانەت حیزبی دێموکرات کە خۆی باسی توندوتیژی و خەباتی دەکرد، سەرەتا عەلی بەهۆی هەڵسوکەوتە شەڕانگێزییەکەیەوە چەکیان داماڵی و دواتر دەرکرد. بەڵام بۆ من و منداڵەکان ئەم دەرکردنە هیچ جیاوازییەکی نەکرد و هێشتا لە ژیانێکی پڕ لە ترس و سووکایەتیدا گیری خواردبووین.
پرسیار: لەم ساڵانەدا هەرگیز خەریکی چالاکی حیزبی و چەکداری نەبوویت؟
نەخێر، هەرگیز. هەمیشە لە سیاسەت و چالاکیی چەکداری دوور دەکەوتمەوە. تاکە خەمی من دابینکردنی ژیانێکی ئارام بوو بۆ منداڵەکانم. بەڵام ئەو ژینگەیەی من تێیدا دەژیام، ئەگەر چالاکیش نەبوویت، هێشتا بە دیلت گرتبوو. ژنان لەو ژینگەیەدا هەمیشە دەبوو ژێردەستە بن؛ بیانەوێت یان نا.
پرسیار: چی وای لێکردی بڕیار بدەیت بگەڕێیتەوە بۆ ئێران؟
لە ساڵی ٢٠٢٢دا بەڕاستی گەیشتبووم بە بنبەست. دوای جیابوونەوەم لە عەلی، لەگەڵ دوو منداڵەکەم بە تەنیا مابوومەوە و هیچ ئایندەیەکم لە پێشمەوە نەبوو. هەموو ڕۆژێک زیاتر و زیاتر هەستم دەکرد کە لەناو تاڵاوێکدا نوقم دەبم. تەنانەت خۆمم نەدەناسیەوە. منداڵەکان چاوەڕێیان دەکرد من ببمە دایکیان، بەڵام من بەدوای کەسێکدا دەگەڕام دەستم بگرێت. هەموو ئەم شتانە وای لێکردم بڕیار بدەم بگەڕێمەوە بۆ ئێران. لەگەڵ هەموو ترس و نیگەرانییەکانمدا بەخۆمم دەگوت ئەگەر لە سفرەوە دەست پێبکەمەوە، لانیکەم دەبێت لە خاکی خۆمدا بم. مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٢ بوو کە لەگەڵ کچ و کوڕەکەم بەرەو ئێران بەڕێکەوتین. سەفەری گەڕانەوە هەم سەخت بوو و هەم پڕ لە ترس، بەڵام کە گەیشتمە پاوە، هەستم دەکرد وەک ئەوەی دوای ساڵانێک لە کابوسێک بەئاگا دێتەوە.
پرسیار: ئێستا ژیان چۆن دەڕوات؟
ئێستا لە شاری پاوە دەژیم و کاری من ئاگاداری خانمێکی بەساڵاچووە. ژیانم سادەیە، بەڵام هەموو بەیانیەک کە لە خەو هەڵدەستم و منداڵەکانم لە تەنیشتم دەبینم، هەست دەکەم جارێکی تر دەتوانم هەناسە بدەمەوە. لەوانەیە زۆرم لەدەستدابێت، بەڵام لانیکەم ئێستا بە ئازادی دەژیم. کەس نییە بە چاوی سووک سەیرم بکات یان دەستێک لە دژی من بەرز بکاتەوە.
