روز جهانی صلح و کردها؛ پایان چرخه خشونت یا تداوم بحران؟

کردها در چهار کشور خاورمیانه سال‌هاست قربانی سیاست‌های خشونت‌آمیز و فعالیت گروه‌های مسلح شده‌اند. روز جهانی صلح یادآور این واقعیت است که تنها با آموزش صلح، تحقق عدالت اجتماعی و پایان دادن به جنگ می‌توان آینده‌ای بهتر برای این مردم ساخت.

دکتر زانا صادقی

روز جهانی صلح (۲۱ سپتامبر) هر سال یادآور این اصل بنیادین است که جامعه‌ی بشری بدون پایان دادن به جنگ و خشونت، امکان دستیابی به توسعه، عدالت و کرامت انسانی را نخواهد داشت. سازمان ملل متحد این روز را با هدف توقف درگیری‌ها حتی برای یک روز و ترویج فرهنگ صلح و همزیستی به رسمیت شناخته است. اما در برخی مناطق جهان، از جمله مناطق کردنشین در خاورمیانه، اهمیت این روز بسیار فراتر از یک مناسبت نمادین است. دهه‌ها جنگ، فعالیت گروه‌های مسلح، بحران‌های آوارگی، فقر و بی‌عدالتی، شرایطی را پدید آورده که صلح نه تنها یک آرزو بلکه ضرورتی حیاتی برای بقا و زندگی انسانی محسوب می‌شود.

این مقاله می‌کوشد با رویکردی پژوهشی و تحلیلی، جایگاه روز جهانی صلح را در ارتباط با مناطق کردنشین بررسی کرده و بر ضرورت توقف خشونت، آموزش صلح، حمایت از کودکان و جوانان و توجه به بحران‌های انسانی در این مناطق تأکید کند.

پیشینه تاریخی خشونت در مناطق کردنشین

مناطق کردنشین در ایران، عراق، سوریه و ترکیه در طول دهه‌های گذشته بارها صحنه درگیری‌های سیاسی و نظامی بوده‌اند.

• ترکیه: دهه‌ها درگیری میان دولت و حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) جان ده‌ها هزار نفر را گرفته و توسعه مناطق جنوب‌شرق این کشور را متوقف کرده است.

• عراق: کردها در دوره‌های مختلف با تبعیض ساختاری، جنگ‌های داخلی و سرکوب‌های خونین مواجه بوده‌اند. سقوط رژیم صدام فرصتی برای گسترش خودگردانی فراهم کرد اما همزمان زمینه‌ساز گسترش فعالیت گروه‌های مسلح و بحران‌های جدید شد.

• سوریه: جنگ داخلی سوریه شرایطی پدید آورد که گروه‌های مسلح کرد (ی.پ.گ، ی.پ.ژ، قسد و…) که زیرشاخه‌های پ.ک.ک در سوریه محسوب می‌شوند بخشی از شمال این کشور را تحت کنترل گرفتند، اما مردم غیرنظامی همچنان هزینه سنگینی از نظر آوارگی، محرومیت و ناامنی پرداخت می‌کنند.

• ایران: در دهه‌های اخیر گروه‌های مسلح کرد مانند: پژاک، پاک، دموکرات (حدکا)، کومله و خبات بارها به عملیات خشونت‌آمیز متوسل شده‌اند و قربانیان اصلی این چرخه‌ی خشونت، مردم عادی در مناطق کردنشین بوده‌اند.

این پیشینه نشان می‌دهد که خشونت و جنگ به جای آنکه مسئله‌ی کردها را حل کند، تنها بر عمق مشکلات افزوده و شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آنان را وخیم‌تر ساخته است.

جنگ و تأثیرات اجتماعی–اقتصادی آن بر کردها

جنگ‌ها و درگیری‌های مسلحانه نه تنها جان انسان‌ها را می‌گیرند، بلکه زیرساخت‌ها را نابود کرده و فرصت‌های توسعه را از بین می‌برند.

• در مناطق کردنشین، بسیاری از روستاها تخریب شده، زمین‌های کشاورزی رها شده و هزاران خانواده به مهاجرت اجباری روی آورده‌اند.

• فقر و بیکاری گسترده در این مناطق مستقیم با ادامه خشونت‌ها پیوند دارد. خانواده‌هایی که دسترسی به آموزش، بهداشت و فرصت‌های شغلی ندارند، بیشتر در معرض آسیب‌های اجتماعی و جذب به گروه‌های خطرناک قرار می‌گیرند.

• زنان و کودکان قربانیان اصلی این وضعیت هستند؛ زنانی که ناچار به تحمل آوارگی و بی‌سرپناهی می‌شوند و کودکانی که یا از تحصیل بازمی‌مانند یا به‌طور مستقیم وارد چرخه کودک‌سربازی می‌شوند.

کودک‌سربازی؛ تهدیدی علیه آینده نسل‌ها

یکی از جدی‌ترین معضلات انسانی در مناطق کردنشین، پدیده‌ی کودک‌سربازی است. گزارش‌های متعدد نهادهای حقوق بشری از جمله دیدبان حقوق بشر کردستان ایران (IKHRW) نشان می‌دهد که گروه‌هایی همچون پاک، پژاک/پ.ک.ک و برخی گروه‌های دیگر با روش‌های مختلف، نوجوانان و کودکان را جذب صفوف خود می‌کنند.

• این کودکان از تحصیل محروم می‌شوند و با خشونت، آموزش‌های نظامی و محیط‌های پرخطر مواجه می‌گردند.

• از نظر روانی، کودک‌سربازی منجر به آسیب‌های جدی مانند افسردگی، اضطراب و بی‌اعتمادی به جامعه می‌شود.

• از نظر حقوق بین‌الملل، استفاده از کودکان در مخاصمات مسلحانه نقض آشکار کنوانسیون حقوق کودک و اساسنامه رم دادگاه کیفری بین‌المللی است.

روز جهانی صلح فرصت مهمی است برای تأکید بر این واقعیت که پایان دادن به خشونت، در وهله نخست به معنای پایان دادن به استفاده ابزاری از کودکان در جنگ‌هاست.

آموزش صلح به‌عنوان راهبردی پایدار

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که آموزش صلح بهترین ابزار برای جلوگیری از تداوم چرخه‌ی خشونت است. وقتی کودکان و جوانان در مدارس، خانواده‌ها و رسانه‌ها بیاموزند که مشکلات اجتماعی باید از مسیر گفت‌وگو، مدارا و همکاری حل شود، جذابیت گروه‌های مسلح کاهش می‌یابد.

در مناطق کردنشین، نهادهای مدنی و بین‌المللی می‌توانند پروژه‌هایی در زمینه:

• آموزش مهارت‌های زندگی،

• کارگاه‌های مدیریت تعارض،

• برنامه‌های فرهنگی مشترک بین اقوام،

• و آموزش حقوق بشر برای کودکان و نوجوانان،

اجرا کنند تا بستر جایگزین برای زندگی سالم و امید به آینده ایجاد شود.

عدالت اجتماعی؛ بُعد فراموش‌شده صلح

صلح پایدار تنها به معنای پایان جنگ نیست؛ بلکه نیازمند تحقق عدالت اجتماعی و اقتصادی است. در مناطق کردنشین، تبعیض تاریخی، کمبود فرصت‌های برابر، فقر ساختاری و محرومیت از توسعه همگی بستر نارضایتی و خشونت را گسترش می‌دهند.

روز جهانی صلح یادآوری می‌کند که برای ایجاد صلح واقعی باید به مسائل بنیادی مانند:

• برابری در دسترسی به آموزش و بهداشت،

• فرصت‌های شغلی و توسعه پایدار،

• و رفع تبعیض‌های قومی و زبانی،

توجه شود. در غیر این صورت، حتی اگر سلاح‌ها برای مدتی خاموش شوند، زمینه برای بازتولید خشونت همچنان وجود خواهد داشت.

بحران‌های جهانی و تأثیر آن بر کردها

مناطق کردنشین علاوه بر مشکلات ناشی از جنگ، با بحران‌های جهانی دیگری نیز مواجه‌اند:

• تغییرات اقلیمی: خشکسالی، کمبود منابع آبی و نابودی زمین‌های کشاورزی، معیشت هزاران خانواده را تهدید می‌کند.

• مهاجرت و آوارگی: جنگ‌ها و بی‌ثباتی باعث شده میلیون‌ها کرد در کشورهای مختلف آواره شوند و با مشکلات هویتی و اجتماعی مواجه گردند.

• بی‌عدالتی جهانی: نگاه ابزاری قدرت‌های بین‌المللی به مسئله کردها باعث شده که حقوق انسانی این مردم بارها قربانی بازی‌های سیاسی شود.

روز جهانی صلح باید فرصتی برای توجه جامعه جهانی به این بحران‌های چندلایه باشد.

تجربه‌های جهانی در آموزش صلح و بازسازی جوامع

کشورهایی که تجربه‌ی خشونت‌های طولانی داشته‌اند، نشان داده‌اند که بازسازی اجتماعی تنها از مسیر آشتی ملی، آموزش صلح و مشارکت جامعه مدنی امکان‌پذیر است.

• در آفریقای جنوبی، پس از پایان آپارتاید، کمیسیون حقیقت و آشتی با تأکید بر گفت‌وگو و بخشش به بازسازی جامعه کمک کرد.

• در رواندا، پس از نسل‌کشی، آموزش صلح و بازپروری کودکان سرباز نقش مهمی در بازگشت ثبات ایفا کرد.

این تجربه‌ها می‌تواند الگویی برای مناطق کردنشین باشد تا نشان دهد که حتی پس از سال‌ها خشونت، می‌توان از مسیر آموزش و همبستگی، آینده‌ای تازه ساخت.

راهکارهای عملی برای صلح در مناطق کردنشین

برای تحقق صلح پایدار، مجموعه‌ای از اقدامات همزمان باید انجام گیرد:

1. توقف فوری جذب کودکان در گروه‌های مسلح و پاسخگو کردن ناقضان حقوق بشر.

2. سرمایه‌گذاری در آموزش صلح و مهارت‌های زندگی برای کودکان و نوجوانان.

3. توسعه اقتصادی و رفع محرومیت به‌عنوان بستر عدالت اجتماعی.

4. تقویت رسانه‌ها و نهادهای مدنی برای آگاهی‌بخشی و مبارزه با خشونت.

5. نقش‌آفرینی جامعه جهانی در حمایت از پروژه‌های صلح و نظارت بر رعایت حقوق بشر در مناطق کردنشین.

روز جهانی صلح تنها یک مناسبت نمادین نیست؛ بلکه فراخوانی جهانی برای توقف جنگ و خشونت و آغاز مسیری تازه است. در مناطق کردنشین، این روز بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد. مردمی که سال‌ها قربانی جنگ، فقر و بی‌عدالتی بوده‌اند، شایسته‌ی زندگی در صلح، امنیت و رفاه‌اند.

برای تحقق این هدف، باید صدای کردها در جهان شنیده شود، آموزش صلح جایگزین خشونت گردد، عدالت اجتماعی برقرار شود و جامعه جهانی مسئولیت خود را در قبال این مردم ایفا کند. تنها در این صورت است که می‌توان امیدوار بود روز جهانی صلح از یک شعار نمادین به واقعیتی عینی در زندگی مردم کرد تبدیل شود.