در مرزهای کردستان، جایی که جوانان برای لقمه نانی بار مرگ به دوش می‌کشند، گروه‌های شبه‌نظامی با اخاذی و جذب کودکان، امنیت را گروگان گرفته‌اند. دیدبان حقوق بشر کردستان ایران در گزارشی مستند، خواستار حذف این تهدیدها برای شکوفایی اقتصادی و اشتغال پایدار جوانان می‌شود.
دکتر زانا صادقی
به عنوان مدیر اجرایی و مسئول روابط بین‌الملل دیدبان حقوق بشر کردستان ایران، نهادی غیردولتی و مردم‌نهاد که از سال ۱۳۹۷ برای حمایت از حقوق شهروندان کرد ایرانی تأسیس شده، همواره بر رصد مستمر و تخصصی وضعیت حقوق بشر در مناطق کردنشین ایران تمرکز داشته‌ام. این نهاد، با تکیه بر گزارش‌های مستند داخلی و بین‌المللی، به بررسی چالش‌هایی می‌پردازد که زندگی روزمره شهروندان را تحت تأثیر قرار داده است. یکی از جدی‌ترین این چالش‌ها، فعالیت‌های گروه‌های شبه‌نظامی کرد مانند پ.ک.ک/پژاک، دموکرات، پاک، کومله است که با ایجاد ناامنی مداوم، مانع اصلی توسعه اقتصادی، ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار برای جوانان و حتی نقض حقوق اساسی شهروندان شده‌اند. گزارش‌های دیدبان حقوق بشر کردستان ایران، همراه با منابع معتبر دیگر، نشان می‌دهد که این گروه‌ها از اخاذی سیستماتیک از کولبران تا فریب و جذب کودکان و نوجوانان را در پیش گرفته‌اند، اقداماتی که نه تنها امنیت را مختل می‌کند، بلکه چرخه فقر و محرومیت را در استان‌های کردستان، ایلام، کرمانشاه و آذربایجان غربی عمیق‌تر می‌سازد. در این گزارش، با استناد به شواهد مستند، به بررسی این مسائل می‌پردازیم و مطالبه‌گر هستیم که مناطق کردنشین باید از دست این گروه‌ها کاملاً در امان بماند تا نگاه امنیتی پایان یابد، امنیت پایدار برقرار شود و زمینه برای شکوفایی اقتصادی و اشتغال جوانان فراهم آید.
فعالیت‌های غیرقانونی این گروه‌ها در مناطق مرزی، به ویژه در مرزهای غربی ایران، یکی از عوامل کلیدی ناامنی است که مستقیماً بر معیشت شهروندان تأثیر می‌گذارد. کولبران، که اغلب جوانان بیکاری هستند و به دلیل نرخ بالای بیکاری در این استان‌ها – که طبق آمار رسمی به بیش از ۲۰ درصد می‌رسد – به حمل کالاهای سبک در مسیرهای صعب‌العبور روی می‌آورند، قربانی اصلی اخاذی‌های این گروه‌ها شده‌اند. گزارش‌های دیدبان حقوق بشر کردستان ایران تأکید دارد که اخاذی از کولبران، ترور آن‌ها و ربودن شهروندان، منابع مالی اصلی این گروه‌ها را تشکیل می‌دهد. برای نمونه، در گزارش ویژه‌ای درباره حق بر امنیت در مناطق کردنشین و مرزی، دیدبان به موارد اخاذی از فعالان گردشگری و نقض حق مسکن توسط این گروه‌های مسلح اشاره کرده که امنیت اقتصادی را به خطر انداخته است. منابع دیگر نیز این الگو را تأیید می‌کنند؛ برای مثال، گزارش‌هایی از خبرگزاری‌ها نشان می‌دهد که اعضای پژاک، که در مرزهای غربی فعالیت می‌کنند، به طور سیستماتیک از کولبران باجگیری کرده و در مواردی به دلیل مقاومت، حتی به قتل آن‌ها دست زده‌اند، که این امر نه تنها معیشت خانواده‌ها را نابود می‌کند، بلکه سرمایه‌گذاری در صنایع محلی و بازارچه‌های مرزی قانونی را غیرممکن می‌سازد. چنین اقداماتی، تحت عنوان “هزینه عبور” یا “گمرک”، شریان‌های مالی اقتصاد محلی را مسموم کرده و جوانان را در دام فقر نگه می‌دارد، در حالی که این گروه‌ها پس از اخاذی به خاک اقلیم کردستان عراق بازمی‌گردند و از حمایت‌های خارجی بهره می‌برند.
یکی از دردناک‌ترین جنبه‌های این فعالیت‌ها، فریب و جذب کودکان و نوجوانان است که نقض آشکار حقوق بشر و تعهدات بین‌المللی ایران به میثاق حقوق کودک محسوب می‌شود. دیدبان حقوق بشر کردستان ایران در گزارش‌های خود، بارها به ربودن کودکان توسط این گروه‌ها اشاره کرده و تأکید دارد که آن‌ها کودکان را به عنوان سرباز به مسلخ می‌فرستند و از آن‌ها در درگیری‌های مسلحانه استفاده می‌کنند، بدون اینکه هیچ نتیجه‌ای جز ثروت برای رهبران و رها کردن اجساد اعضا در کوهستان‌ها به بار آورند. دیدبان حقوق بشر کردستان نیز در گزارشی درباره اقدامات قضایی علیه گروه‌های مسلح کرد، به موارد گسترده نقض حقوق کودکان توسط پژاک، پاک و کومله اشاره کرده و تأکید دارد که این گروه‌ها کودکان زیر ۱۸ سال را به کارگیری کرده و آن‌ها را در عملیات مسلحانه به خطر می‌اندازند. برای مثال، در سال ۱۴۰۳، نوجوانی ۱۷ ساله از مریوان از طریق شبکه‌های اجتماعی توسط کومله فریب خورده و به اردوگاه‌های آن‌ها کشانده شد، و موارد مشابهی مانند ربودن دختر ۱۳ ساله‌ای از سردشت توسط پژاک، خانواده‌ها را سال‌ها در رنج و پیگیری نگه داشته است. یکی از خبرگزاری‌ها نیز روایتی از یک دختر را افشا کرده که ۱۰ سال به عنوان کودک‌سرباز در پژاک اسیر بود، و نشان می‌دهد که از جمع ۱۰۰ داوطلب ورودی به مقر کومله در سلیمانیه، تنها ۱۳ تن توانستند دوره آموزشی را تمام کرده و مسلح شوند، که این آمار فریبندگی جذب را برجسته می‌کند. این اقدامات نه تنها هزاران کودک را از تحصیل و آینده‌ای روشن محروم می‌کند، بلکه با ایجاد فضای ترس، توسعه آموزشی و اقتصادی را در مناطق کردنشین متوقف می‌سازد و چرخه فقر را تداوم می‌بخشد.
حضور این گروه‌ها، که اغلب به عنوان پیاده‌نظام طرح‌های خارجی عمل می‌کنند، باعث امنیتی شدن فضای مناطق کردنشین شده و نگاه امنیتی را تداوم می‌بخشد، در حالی که این مناطق با ظرفیت‌های غنی فرهنگی، طبیعی و انسانی، پتانسیل بالایی برای رشد اقتصادی دارند. گزارش‌های دیدبان حقوق بشر کردستان ایران تأکید دارد که فعالیت‌های مسلحانه و قاچاق این گروه‌ها، مانند قاچاق مواد مخدر و اخاذی به عنوان “مالیات انقلابی”، امنیت را مختل کرده و توسعه را متوقف می‌کند؛ برای نمونه، آن‌ها مدارس را می‌سوزانند، معلمان را تهدید می‌کنند و کودکان را از آموزش محروم می‌سازند. یکی دیگر خبرگزاری‌ها نیز در گزارشی به پیگیری نقض حقوق شهروندان ایرانی توسط این گروه‌های مسلح اشاره کرده و نشان می‌دهد که فریب شهروندان و رهایی آن‌ها از دست این گروه‌ها، یکی از چالش‌های مداوم است که مانع سرمایه‌گذاری می‌شود. حتی تصفیه‌های درون‌گروهی، مانند کشته شدن دو عضو حزب دموکرات کردستان توسط هم‌حزبی‌هایشان، نشان‌دهنده آشفتگی داخلی این گروه‌هاست که امنیت منطقه را بیشتر به خطر می‌اندازد. در نهایت، دیدارهای دیپلماتیک مانند گفتگوی اتحادیه میهنی کردستان با مقامات ایرانی، بر نقش ایران در جلوگیری از فاجعه‌های امنیتی و حمایت از رفاه اقتصادی کردها تأکید دارد، که تحقق آن مانعی مهم در مسیر فعالیت این گروه‌هاست.
از این‌رو، دیدبان حقوق بشر کردستان ایران به عنوان مطالبه‌گر حقوق شهروندان، تأکید دارد که مناطق کردنشین باید از دست این گروه‌های شبه‌نظامی کاملاً در امان بماند تا نگاه امنیتی به پایان برسد و تمرکز بر توسعه پایدار معطوف گردد. اجرای کامل توافق‌های امنیتی ایران و عراق، از جمله مهار فعالیت‌های این گروه‌ها در مرزها و فشار بر اقلیم کردستان برای توقف پناه دادن به آن‌ها، ضامن ایجاد بازارچه‌های مرزی قانونی، صنایع محلی و اشتغال پایدار برای جوانان خواهد بود. از مسئولان محترم انتظار می‌رود با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اقتصادی، فرصت‌های شغلی را افزایش دهند و اقدامات قضایی علیه نقض حقوق کودکان و اخاذی‌ها را تسریع بخشند. همچنین، از جامعه بین‌المللی و نهادهای حقوق‌بشری می‌خواهیم با حمایت از تلاش‌های ایران برای برقراری امنیت، به حذف این تهدیدها کمک کنند تا کردستان به قطبی برای رشد اقتصادی و همبستگی ملی تبدیل شود. ما در دیدبان، آماده همکاری با همه طرف‌ها برای ارتقای حقوق شهروندان کرد ایرانی هستیم و باور داریم که با امنیت پایدار، آینده‌ای روشن برای این مناطق رقم خواهد خورد.
منابع:
- دیدبان حقوق بشر کردستان ایران (IKHRW). “مرگ یکی از اعضای گروه مسلح کومله و دفن و…” (۱۰ نوامبر ۲۰۲۱). لینک. ارتباط: اشاره به اخاذی گروه‌های مسلح از کولبران و مردم عادی، و نقش آن‌ها در ناامنی.
- دیدبان حقوق بشر کردستان ایران (IKHRW). “پژاک، محاربه و حقوق بین‌الملل: تحلیل یک پرونده جنجالی” (۱۶ اوت ۲۰۲۵). لینک. ارتباط: بررسی جذب کودکان و نوجوانان توسط پژاک و نقض حقوق بشر در مناطق مرزی. (لینک به صفحه اصلی سایت که مقاله در آن منتشر شده؛ آرشیو ۲۰۲۵ رو چک کنید.)
- دیدبان حقوق بشر کردستان ایران (IKHRW). “زکریا رسولی؛ فراری از خانواده، گرفتار دست پژاک” (۱۶ اوت ۲۰۲۵). لینک. ارتباط: روایت فریب و جذب نوجوانان ۱۷ ساله توسط کومله از مناطق کردنشین. (لینک به صفحه اصلی سایت که مقاله در آن منتشر شده؛ جستجو در آرشیو برای عنوان دقیق.)
- خبرگزاری ایسنا. “افشای عضویت مددکارِ مدعی در گروهک تروریستی پژاک” (تاریخ نامشخص، ۲۰۲۳). لینک. ارتباط: افشای فعالیت‌های پژاک در جذب و آموزش عناصر مسلح از دهه ۸۰. (لینک تقریبی بر اساس عنوان؛ در آرشیو ایسنا جستجو کنید.)
- خبرگزاری مهر. “روایت تکان‌دهنده از کودک‌سربازان در گروهک‌های تروریستی” (۱۷ فوریه ۲۰۲۵). لینک. ارتباط: مستندسازی جذب کودکان توسط پژاک و کومله در استان کردستان.
- خبرآنلاین. “پیگیری نقض حقوق شهروندان ایرانی توسط گروه‌های تروریستی” (تاریخ نامشخص، ۲۰۲۳). لینک. ارتباط: گزارش فریب و ربودن شهروندان توسط گروه‌های مسلح کرد و مانع بودن برای توسعه. (لینک تقریبی؛ در آرشیو خبرآنلاین جستجو کنید.)
- خبرگزاری صدا و سیما. “اجرای توافقنامه امنیتی ایران و عراق خنثی کننده توطئه ایجاد ناامنی” (تاریخ نامشخص، ۲۰۲۳). لینک. ارتباط: تأکید بر توافق‌های امنیتی برای مهار گروه‌های تروریستی و ایجاد امنیت مرزی. (لینک تقریبی؛ در آرشیو IRIB جستجو کنید.)
- خبرگزاری مهر. “روابط ایران و عراق؛ راهبردی و مستحکم” (تاریخ نامشخص، ۲۰۲۳). لینک. ارتباط: نقش توافق‌های امنیتی در مقابله با تهدیدهای گروه‌های شبه‌نظامی.
- خبرگزاری ایسنا. “پژاک، کودک‌سربازان و پرسش‌هایی بی‌پاسخ” (تاریخ نامشخص، ۲۰۲۳). لینک. ارتباط: نقض تعهدات ژنو توسط پژاک در جذب کودکان سرباز. (لینک تقریبی؛ در آرشیو ایسنا جستجو کنید.)
- خبرگزاری مهر. “تجاوز جنسی به زنان و کودکان در کومله، پژاک” (۱۳ سپتامبر ۲۰۲۵). لینک. ارتباط: گزارش بحران خودکشی و جذب اجباری کودکان در گروه‌های مسلح کردی.
