بۆرنا – گروپی سیاسی: بە پێی ڕاگەیاندنی جێگری سەرۆکی جێبەجێکار. کۆڵبه‌ره‌کان لە کرماشان بە وەرگرتنی کارتی کۆڵبه‌ری دەچنە ناو خولی فەرمی بازرگانی سنوور بەزاندنەوە، بڕیارێک کە دەکرێت سەرەتای گۆڕانکارییەکی بەرفراوان بێت لە بژێوی ژیانی دانیشتوانی سنوور لە ڕۆژئاوای وڵات
ئەمجەد عەبدی، سەرنوسەر – ڕۆژئاوای ئێران شوێنێکە کە چیاکانی زاگرۆس بەستراوەتەوە بە بەرزاییەکانی هیوا و ئازاری ئەو کەسانەی کە ساڵانێکە بژێوی ژیانیان قورس کردووە. یەکسان بوون ئەمڕۆ هەوای گۆڕانکاری هەڵدەدا و کۆڵبه‌ره‌کان کە ناوەکانیان بە وشەکانی وەک بێبەشبوون و مەترسی و پشتگوێخستنەوە گرێدرابوو، ئێستا لە ڕێگەی جووڵە لە ژیانێکی پەراوێزخراوەوە بۆ بەشداریی کارا لە ئابووریی فەرمی وڵاتدادان.
ڕاگەیاندنی فەرمی جێگری سەرۆکی جێبەجێکار و بەرپرسی دامەزراوەی سەرۆکایەتی سەبارەت بە ڕێکخستنی زیاتر لە ٦٢ هەزار کۆڵبه‌ر لە پارێزگای کرماشان، بە دەرکردنی کارتی کۆڵبه‌ری و دابینکردنی سەکۆیەک بۆ بازرگانیی سنووربەزێن، ڕووداوێکە کە ڕەهەندەکانی لە بڕیارێکی جێبەجێکردن تێدەپەڕن. ئەم کارە دەکرێ بە خاڵی وەرچەرخان لە مێژووی داڕشتنی سیاسەتی کۆمەڵایەتی و ئابووری کۆماری ئیسلامی ئێران لە ناوچە سنوورییەکان دابنرێت، ڕێبازێک کە نەک هەر ڕێگایەکی نوێ بۆ چارەسەرکردنی یەکێک لە تەحەددیاتە کۆنەکانی دانیشتوانی سنوورەکان دەکاتەوە، بەڵکو نیشانەی ڕوون و ئاشکرای گۆڕانکاری لە تێڕوانینی حکوومەت بۆ سنوورەکان، بازرگانی و دادپەروەری ناوچەیی هەڵگرتووە.
هاتنە ناوەوەی فەرمی کۆڵبه‌ره‌کان بۆ ناو ئابووری نیشتمانی؛ بڕیارێک کە لە ئامارەوە دەست پێدەکات
بە پێی ڕاگەیاندنی محەممەد جەعفەر قەیمپەنا، جێگری جێبەجێکاری سەرۆک کۆماری، ئەمساڵ زیاتر لە ٦٢ هەزار و ٥٠٠ کۆڵبه‌ر لە پارێزگای کرماشان کە سەرۆکی ماڵن، دەتوانن بە شێوەی یاسایی و فەرمی بە وەرگرتنی کارتی کۆڵبه‌ری لە هاوردەکردنی کەلوپەل لە سنوورەکانی ئەم پارێزگایەوە بەشداری بکەن. بەپێی خەمڵاندنەکان پێشبینی دەکرێت بەهای کاڵا هاوردەکراوەکان لەڕێگەی ئەم ڕێگایەوە لەمساڵدا بگاتە ٤٥٠ ملیۆن دۆلار. ژمارەیەک کە هەرچەندە ڕەنگە لەسەر ئاستی ئابووریی گەورە وڵاتەکە گەورە نەبێت، بەڵام لەسەر ئاستی ناوچەیی، دەتوانێت گۆڕانکارییەکی گەورە لە دینامیزمی ئابووری و ڕەخساندنی هەلی کار و باشترکردنی بژێوی ماڵەکاندا دروست بکات.
کۆڵبه‌ری، جۆرێکە لە بژێوی فریاگوزاری لە ئابووری سنوورەکاندا
ئابوری سنووری لە ئێران هەمیشە بەرەوڕووی ئاستەنگەکانی وەک نەبوونی ژێرخانی بازرگانی فەرمی، بڵاوبوونەوەی قاچاخ، نەبوونی سیستەمی بازرگانی شەفاف و ئامادەیی چالاکانەی ئابووریی نافەرمی بووە. هاوکات کۆڵبه‌ری وەک جۆرێک لە بژێوی فریاگوزاری، لە پێکهاتە ئابوورییە نایەکسانەکان و گەشەنەکردندا سەریهەڵدا و بۆ دەیان ساڵە بەردەوامە.
دەتوانرێت پلانی کارتی کۆڵبه‌ری بە وەڵامێکی پێکهاتەیی و لەسەر بنەمای سیاسەت هەژمار بکرێت بۆ چارەسەرکردنی ئەم دۆخە درێژخایەنە. لەگەڵ دەرکردنی کارتی فەرمی، چالاکییەکانی کۆڵبه‌ره‌کان دەچنە ناو بازنەی فەرمی. ئەمەش واتە تۆمارکردن و چاودێریکردن و پلاندانان و پشتگیریکردنی چالاکییەکانیان. بەم کارە حکومەت نەک هەر توانیویەتی بارگرانی قورسی بژێوی لەسەر شانی دانیشتوانی سنوورەکان بکاتە دەرفەتێکی ئابووری، بەڵکو ڕێگەی بۆ گواستنەوەی بەشێک لە ئابووری پەراوێزخراو بۆ جەستەی فەرمی ئابووری خۆش کردووە.
لەوەش گرنگتر، بە ئاراستەکردنی هاوردەکردنی ناوچەیی لە ڕێگەی کۆڵبه‌ره‌کانی مۆڵەتپێدراوەوە، دەتوانرێت ڕەوتی کاڵاکان ڕێکبخرێت و چالاکیی قاچاخچێتی کەم بکرێتەوە و سنوورەکان کۆنترۆڵ بکرێت و ئاسایشی ئابووری بەرز بکرێتەوە. لە هەمان کاتدا بوونی خەڵکی ناوچەکە لە خودی پرۆسەی بازرگانی سنووربەزێندا دەبێتە هۆی بەهێزبوونی متمانە و کارلێککردن لە نێوان حکومەت و کۆمەڵگەی ناوخۆییدا.
دووبارە دروستکردنەوەی کەرامەت، دووبارە بنیاتنانەوەی متمانە
لە ڕوانگەی کۆمەڵایەتییەوە ئەوەی لە پڕۆژە نوێیەکەی کۆڵبه‌ریدا زۆرتر دیارە، هەوڵدان بۆ گەڕاندنەوەی کەرامەتی مرۆڤە بۆ ئەو کەسانەی کە ساڵانێک بەرگەی بارگرانی ژیانیان گرتووە لە سەختترین بارودۆخی مومکین، لە ڕێگەی شاخ و بەفر و مینەکانەوە کە لە شەڕدا بەجێماوە، تەنها بۆ ئەوەی بژین. ساڵانێکە کۆڵبه‌ره‌کان لە هەلومەرجێکدا دەژین کە خاڵی لە ئاسایش و یاسا و پاراستنی کۆمەڵایەتی و ئێستاش بە پێدانی کارتی فەرمی و داننان بە چالاکییەکانیان، ئەو پەیامەیان بۆ دەنێردرێت کە چیتر پشتگوێ ناخرێن.
لە هەمان کاتدا ئەم گۆڕانکارییە دەتوانێت کاریگەرییەکی بنەڕەتی لەسەر بەهێزکردنی هاودەنگی کۆمەڵایەتی هەبێت. ئەو خێزانانەی کە تا دوێنێ ڕووبەڕووی سەختی وەک ناسەقامگیری کار و هەژاریی لە ڕادەبەدەر و مردنی بێدەنگ لە سنوورەکان بوونەتەوە، ئەمڕۆ دەرفەتی ئەوەیان هەیە کە لە چوارچێوەی یاسایی سوودمەند بن لە سوودی تایبەت.
لە ئەنجامدا ئەم سیاسەتە نەک هەر سەقامگیرکردنی دانیشتوانی ناوچەی سنووری، بەڵکو یارمەتیدەر دەبێت بۆ کەمکردنەوەی کۆچی نەخوازراو و بەهێزکردنی یەکگرتوویی خێزان و گەشەپێدانی سەرمایەی کۆمەڵایەتی لە ناوچەکەدا. هەمان ئەم گۆڕانکاریانە وردە وردە دەبێتە هۆی باشتربوونی پێوەرەکانی ئاسایشی کۆمەڵایەتی.
گواستنەوە لە ڕوانگەی ئەمنییەوە بۆ ڕێبازێکی هاوبەشی
ساڵانێکە سنوورەکان بە وشەی وەک کۆنتڕۆڵکردن، سنووردارکردن و هەڕەشە پێناسە دەکرێن. بەڵام پلانی ڕێکخستنی کۆڵبه‌ری نوێنەرایەتی وەرچەرخانێکی نەرم دەکات لەم بۆچوونەدا. ئێستا سنوور نەک هەر وەک هێڵێکی سنووردارکردن و چاودێریکردن، بەڵکو وەک ڕێڕەوێکی دەرفەت و بەشداریکردن پێناسە دەکرێت.
داننان بە کاری کۆڵبه‌ره‌کان، خۆی لە خۆیدا، هەڵگری پەیامێکی کولتوورییە. لە ڕاستیدا دانیشتووی سنوور “ئەوانی تر” نییە، بەڵکو “هاوبەشێکی ئابووری”یە؛ ئەندامێکی ئۆرگانی نەتەوەیی کە دەسەڵاتەکەی بۆ خزمەتی گەشەپێدان بەکاربهێنرێت نەک لە پەراوێزدا بمێنێتەوە. ئەم ڕێبازە نوێیە هێواش هێواش کەلێنی کولتووری نێوان ناوەند و پەراوێز کەم دەکاتەوە و ڕێگە خۆش دەکات بۆ پێکهێنانی گوتارێکی نوێ سەبارەت بە بەشداری چالاکانەی دانیشتوانی سنوور لە کاروباری وڵاتدا.
جگە لەوەش پشتگیری فەرمی بۆ کۆڵبه‌ره‌کان دەبێتە هۆی بەرزکردنەوەی خۆبەگەورەزانینی کۆمەڵایەتی ئەم گروپە. ئەو منداڵانەی کە تا دوێنێ باوکیان وەک “بازرگانانی بێ ناو” دەبینی، ئێستا دەتوانن وەک “بازرگانانی ناوخۆیی ڕێگەپێدراو” بیانناسن؛ گۆڕانکارییەک کە کاریگەری لەسەر شوناس و هیوا و دینامیزمی نەوەی داهاتووش دەبێت.
سەرمایەگوزاریکردن لە سیاسەتە دادپەروەرییەکان
ڕێکخستنی کۆڵبه‌ری بە ڕوونی نموونەیەکی کۆنکرێتی جێبەجێکردنی سیاسەتی دادپەروەری ناوچەیی و گەشەپێدانی هاوسەنگە. ناوچە سنوورییەکانی ئەم وڵاتە بە تایبەت ڕۆژئاوای ئێران ساڵانێکە بەدەست گەشەسەندنی ناهاوسەنگ و پشتگوێخستنی ناوەند و نەبوونی ژێرخانی ئابوورییەوە دەناڵێنن. ئێستا بە جێبەجێکردنی ئەم سیاسەتە، حکومەت توانیویەتی پەیامێکی دیاریکراو بگەیەنێت و ئەم پەیامە جگە لەوەی گەشەپێدان تەنها ئەرکی ناوەند نییە، هەروەها پێویستە دانیشتوانی سنووریش سوودی ئابووری بەهرەمەند بن.
لەم ڕوانگەیەوە دەرکردنی کارتی کۆڵبه‌ری نەک هەر بڕیارێکی ئابووری دەبێت، بەڵکو کارێکی سیاسیش دەبێت بەرەو پێناسەکردنەوەی پەیوەندی نێوان حکومەت و بێبەشەکان. سیاسەتێک کە سەرمایەی سیاسی و کۆمەڵایەتی سەروەری لە ناوچە سنوورییەکان بە بەهێزکردنی بوونی حکومەت لە بژێوی خەڵکدا زیاد دەکات.
هەروەها بە ڕەخساندنی دەرفەتی چالاکیی یاسایی بۆ دەیان هەزار دانیشتووی ناوچە سنوورییەکان، مەودای خراپ بەکارهێنان لەلایەن گروپە دوژمنکارەکان، جوداخوازەکان، یان هەلپەرستەکانەوە بە شێوەیەکی بەرچاو کەم دەبێتەوە. سنوورنشینێک کە لە کەرامەتدا بەهرەمەندە، پێویست ناکات پەنا بۆ فەزای ژێرزەمین، نایاسایی، یان وێرانکەر ببات.
تەحەددیات و پێداویستییەکانی پێشەوە
هاوکات لەگەڵ هەموو سودەکانیشدا دەبێت ئاوڕێکی واقیعیانە لە پرسی سنوورنشینان و کۆڵبه‌ره‌کان بدەین. بەبێ ژێرخانی جێبەجێکردنی دروست، پێدەچێت پلانی کارتی کۆڵبه‌ری لە جێبەجێکردنیدا ڕووبەڕووی ئاستەنگ بێتەوە. بۆ نموونە تەرخانکردنی دادپەروەرانەی کارتەکان، بەرەنگاربوونەوەی داوای کرێ و ئەگەری گەندەڵی، چاودێریکردنی وردی پرۆسەی هاوردەکردن، و ڕێگریکردن لە کارتی کۆڵبه‌ری کە ببێتە ئامرازێکی نێوەندگیری بازرگانی، لەو بابەتانەن کە پێویستیان بە داڕشتنی سیاسەتی ورد و شەفاف هەیە.
جگە لەوەش، ڕێکخستنی کاروباری گومرگی، پەرەپێدانی بازاڕە سنوورییەکان، دروستکردنی سیستەمی چاودێری ئەلیکترۆنی، و ڕاهێنانی کۆڵبه‌ره‌کان لە یاسای بازرگانی و پرۆسەی فەرمیدا، لە ڕێوشوێنە تەواوکەرەکانن کە دەتوانن گەرەنتی سەرکەوتنی بەردەوامی ئەم پڕۆژەیە بکەن.
هەروەها پێویستە کارتی کۆڵبه‌ری وەک ئامرازێکی ئینتقالی لەسەر ڕێگای گەشەپێدانی ناوچە سنوورییەکان لەبەرچاو بگیرێت نەک چارەسەرێکی هەمیشەیی. لە درێژخایەندا، ئامانج دەبێ ئەوە بێت کە هەلی کاری هەمەچەشن و بەرهەمدار بێت لە پیشەسازی، کشتوکاڵ، خزمەتگوزاری، و گەشتیاری لە ناوچە سنوورییەکان، لەبری کۆڵبه‌ری.
پلانی نوێی حکوومەت بۆ ڕێکخستنی کۆڵبه‌ری لە پارێزگای کرماشان تەنیا ڕێکارێکی جێبەجێکاری نییە، بەڵکو دەکرێ ئەم بەرنامەیە وەک جۆرێک لە پێناسەکردنەوەی پەیوەندیی حکوومەت لەگەڵ دانیشتووانی سنوورەکان، چاوخشاندنەوە بە تێڕوانینی سنوورەکان و هەوڵدان بۆ گەیشتن بە دادپەروەری کۆمەڵایەتی لە جوگرافیای پەراوێزخراوی وڵاتدا سەیر بکرێت.
ئەگەر ئەم سیاسەتە بە وردبینی و چاودێری و پابەندبوون بەردەوام بێت، هیوادارە کرماشان و پارێزگا سنوورییەکانی دیکە ببنە هێڵی پێشەوەی گەشەپێدان و بەشداری، نەک تاکە هێڵی پەیوەندی. ئەمڕۆ کۆڵبه‌ره‌کانی کرماشان کە کارتی نوێیان بەدەستەوەیە، نەک هەر کەلوپەل بۆ بەزاندنی سنوور هەڵدەگرن، بەڵکو هەڵگری پەیامی گۆڕانکاری و کەرامەت و گەڕانەوە بۆ چوارچێوەی ژیانن.
