پژاک، محاربه و حقوق بین‌الملل: تحلیل یک پرونده جنجالی

از منظر حقوق کیفری ایران و حقوق بین‌الملل، فعالیت مدنی هرگز مشمول حکم اعدام نیست؛ اما عضویت در یک گروه مسلح سازمان‌یافته می‌تواند تحت عناوینی مانند محاربه یا بغی قرار گیرد. پرونده عزیزی و مرادی نمونه‌ای روشن از این چالش حقوقی است.

✍️ دکتر زانا صادقی

مقدمه

پرونده‌ی دستگیری دو زن کُرد ایرانی، پخشان عزیزی و وریشه مرادی، بار دیگر مباحث مربوط به برخورد نظام‌های حقوقی کشورهای مختلف با تروریسم و گروه‌های مسلح را در کانون توجه قرار داده است.

در حالی که در ابتدا گروه پژاک (حزب حیات آزاد کردستان) سکوت اختیار کرد، اندکی بعد روایت متفاوتی ارائه داد و این دو را «فعالان حوزه زنان» معرفی کرد. این تضاد روایتی، اهمیت بررسی دقیق را دوچندان می‌کند.

پرسش اصلی این است:

• جایگاه حقوقی این افراد چیست؟

• آیا می‌توان آنان را فعالان مدنی دانست یا اعضای رسمی یک گروه مسلح با سابقه اقدامات تروریستی؟

• و از منظر حقوق کیفری ایران و حقوق بین‌الملل، مجازات متناسب با چنین جرائمی چیست؟

چارچوب حقوق کیفری ایران

مطابق قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲، اعدام تنها برای جرائم مشخصی پیش‌بینی شده است. مهم‌ترین موارد عبارتند از:

1. قتل عمد (قصاص نفس) – مواد ۳۸۱ تا ۳۸۳.

2. محاربه – ماده ۲۷۹: کشیدن سلاح برای ایجاد ناامنی عمومی.

3. بغی – ماده ۲۸۷: قیام مسلحانه گروهی سازمان‌یافته علیه نظام جمهوری اسلامی.

4. افساد فی‌الارض – ماده ۲۸۶: ارتکاب جرائم گسترده علیه امنیت و سلامت جامعه.

5. تجاوز به عنف و جرائم جنسی خاص – ماده ۲۲۴.

6. جرائم گسترده مواد مخدر – قانون مبارزه با مواد مخدر (۱۳۶۷ و اصلاحیه ۱۳۹۶).

به‌طور مشخص، فعالیت‌های مدنی و اجتماعی هیچ‌گاه مشمول اعدام نیستند.
اما عضویت در گروه مسلحانه سازمان‌یافته می‌تواند ذیل محاربه یا بغی قرار گیرد.

جایگاه حقوقی پخشان عزیزی و وریشه مرادی

بر اساس گزارش‌ها و مستندات منتشرشده:

• این دو نفر در ساختار رسمی پژاک فعالیت داشته‌اند.

• تصاویر حضور آنان در این گروه مسلح منتشر شده است.

• حتی گزارش بی‌بی‌سی فارسی تأیید کرده که پژاک یک گروه مسلح با پایگاه و تونل‌های زیرزمینی در مرزهای غربی ایران است.

بنابراین، در چارچوب حقوق داخلی ایران، آنان عضو گروه مسلح محسوب می‌شوند و می‌توانند مشمول مواد ۲۷۹ و ۲۸۷ قانون مجازات اسلامی گردند.

پژاک و جایگاه بین‌المللی آن

• پژاک شاخه‌ای از حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) است.

• پ.ک.ک در فهرست گروه‌های تروریستی ایالات متحده، اتحادیه اروپا و بسیاری کشورها قرار دارد.

• طی دو دهه گذشته اقدامات مسلحانه این گروه‌ها در ایران باعث:

  • کشته‌شدن بیش از ۷۰۰ نفر (۷۰٪ غیرنظامیان).

  • ۱۸۴ کودک کرد ایرانی بین ۹ تا ۱۵ سال جذب این گروه شده و بسیاری در درگیری‌ها کشته شدند.

  • جسد بسیاری از قربانیان هرگز به خانواده‌ها بازنگشته است.

روش‌های پژاک شامل:

• تبعید اجباری

• تهدید خانواده‌ها

• ربایش کودکان

نقض حقوق بین‌الملل توسط پژاک

رفتار این گروه مصادیق روشن نقض قواعد آمره است:

1. جذب کودکان سرباز: نقض ماده ۳۸ کنوانسیون حقوق کودک (۱۹۸۹) و پروتکل الحاقی آن (۲۰۰۰).

2. حمله به غیرنظامیان: نقض ماده ۸ اساسنامه رم (جنایت جنگی).

3. قتل سیستماتیک و ترور: مصداق ماده ۷ اساسنامه رم (جنایت علیه بشریت).

مطالعه تطبیقی: برخورد کشورها با تروریسم

ایالات متحده

• طبق Patriot Act 2001، عضویت در گروه تروریستی پیگرد شدید دارد.

• مجازات‌ها شامل حبس ابد و در برخی ایالت‌ها اعدام است.

اتحادیه اروپا

• با وجود لغو اعدام، همکاری با گروه‌های تروریستی در کشورهایی چون فرانسه، آلمان و بلژیک، مجازات‌هایی بین ۲۰ سال تا حبس ابد دارد.

خاورمیانه

• عربستان سعودی بارها اعدام‌های دسته‌جمعی اعضای گروه‌های تروریستی را اجرا کرده است.

• در عراق نیز اعضای داعش اغلب به مرگ یا حبس ابد محکوم می‌شوند.

 این مقایسه نشان می‌دهد که برخورد ایران با اعضای پژاک، هم‌سطح یا حتی ملایم‌تر از بسیاری کشورهاست.

روایت‌سازی و جنگ رسانه‌ای

• پرونده زینب جلالیان نمونه بارز تغییر روایت بود؛ تصاویر دستکاری شد تا اسلحه از دست او حذف گردد.

• در پرونده عزیزی و مرادی نیز همین الگو تکرار شده: تلاش برای نمایش اعضای مسلح به‌عنوان «فعالان مدنی».

جمع‌بندی

بر اساس:

• بیانیه‌های پژاک

• گزارش‌های رسانه‌ای معتبر (از جمله بی‌بی‌سی فارسی)

• اذعان مقامات پ.ک.ک

• شواهد میدانی

پخشان عزیزی و وریشه مرادی نه فعال مدنی، بلکه عضو یک گروه مسلح سازمان‌یافته هستند.

در حقوق داخلی ایران، وضعیت آنان می‌تواند ذیل محاربه یا بغی منجر به حکم اعدام گردد.
در حقوق بین‌الملل نیز اقدامات پژاک، از جذب کودکان سرباز تا حملات علیه غیرنظامیان، مصادیق جنایات بین‌المللی است.

هیچ نظام حقوقی معتبر، تروریسم مسلحانه و نقض گسترده حقوق بشر را بی‌مجازات نمی‌گذارد.

منابع

1. قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲، مواد ۳۸۱–۳۸۳.
2. همان، ماده ۲۷۹ (تعریف محاربه).
3. همان، ماده ۲۸۷ (بغی).
4. همان، ماده ۲۸۶ (افساد فی‌الارض).
5. دیدبان حقوق بشر کردستان ایران، گزارش‌های سالانه (۲۰۱۸–۲۰۲۳).
6. EU Terrorist List, Council of the European Union, 2023.
7. Kurdistan Human Rights Watch Reports, 2022.
8. همان.
9. UN Convention on the Rights of the Child, 1989.
10. Rome Statute of the International Criminal Court, Article 8.
11. همان، ماده ۷.
12. USA PATRIOT Act, 2001.
13. European Counter-Terrorism Legislation Reports, 2019.
14. Amnesty International Report on Saudi Arabia, 2020.
15. Kurdistan Human Rights Watch, Report on Zeynab Jalalian, 2021.