هر سال هزاران نفر در جهان قربانی خودکشی می‌شوند؛ اما در میان این آمار، صدای خاموش زنان و نوجوانانی که در گروه‌های مسلح کُرد به زندگی خود پایان می‌دهند، کمتر شنیده می‌شود. خشونت جنسی، فشارهای ایدئولوژیک، شرایط سخت کمپ‌ها و محرومیت از آزادی، آنان را به سمت انتخابی تلخ سوق داده است؛ انتخابی که نه از سر اختیار، بلکه نتیجه بن‌بست و استیصال است.
دکتر زانا صادقی
هر سال در ۱۰ سپتامبر (۱۹ شهریور)، جهان به مناسبت روز جهانی پیشگیری از خودکشی فرصتی برای تأمل درباره یکی از مهم‌ترین چالش‌های سلامت روان و حقوق بشر پیدا می‌کند. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، بیش از ۷۰۰ هزار نفر سالانه در جهان بر اثر خودکشی جان خود را از دست می‌دهند. به بیان دیگر، هر ۴۰ ثانیه یک نفر اقدام به خودکشی می‌کند.
در دل این آمار جهانی، واقعیت‌های خاموشی وجود دارد که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد؛ از جمله خودکشی در میان اعضای گروه‌های مسلح کُرد. این افراد، اغلب نوجوانان و جوانان فریب‌خورده یا زنانی هستند که در شرایط خشونت‌آمیز و استثماری قرار گرفته‌اند و راهی جز پایان دادن به زندگی خود نمی‌یابند.
دیدبان حقوق بشر کردستان ایران طی سال‌های گذشته گزارش‌های متعددی درباره این پدیده منتشر کرده است. این گزارش‌ها نشان می‌دهد که خودکشی در این گروه‌ها صرفاً اقدامی فردی نیست، بلکه پیامدی ساختاری و نتیجه فشارهای روانی، اجتماعی و فیزیکی شدید است.
بحران جهانی خودکشی؛ نگاهی فراتر از مرزها
آمار و اهمیت جهانی
طبق داده‌های WHO و انجمن بین‌المللی پیشگیری از خودکشی، خودکشی دومین علت مرگ‌ومیر جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال است. عوامل اصلی آن شامل فقر، جنگ، تبعیض، محرومیت از خدمات بهداشت روان و ناامیدی می‌شود.
گروه‌های مسلح و خودکشی
مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد که زندگی در محیط‌های مسلحانه و نظامی فشار روانی شدیدی ایجاد می‌کند. شست‌وشوی مغزی، محدودیت‌های فردی و خشونت ساختاری، نرخ خودکشی را چندین برابر افزایش می‌دهد. نمونه‌هایی از این پدیده در ارتش مقاومت اوگاندا، فارک در کلمبیا و گروه‌های شبه‌نظامی در افغانستان مشاهده شده است.
در خاورمیانه نیز شرایط مشابهی وجود دارد. در میان گروه‌های مسلح کُرد، اعضا به‌ویژه نوجوانان و زنان بیشترین قربانیان این بحران هستند.
خودکشی در گروه‌های مسلح کردی
شواهد و گزارش‌های مستند
بر اساس گزارش‌های دیدبان حقوق بشر کردستان ایران:
- موارد متعددی از خودکشی در میان اعضای پ.ک.ک و پژاک ثبت شده است. بسیاری از این قربانیان، زنان جوانی بودند که مورد آزار جنسی قرار گرفتند.
- در گروه‌های دموکرات و کومله، نوجوانانی که با فریب وارد کمپ‌ها شدند، به دلیل فشار روحی و نبود امکان فرار، خودکشی کردند.
- برخی از اعضا پس از بازگشت به ایران، به دلیل آسیب‌های روانی شدید، در سال‌های بعد دست به خودکشی زدند.
عوامل اصلی خودکشی
تحلیل گزارش‌ها و مصاحبه‌های میدانی نشان می‌دهد که عوامل زیر بیشترین نقش را در این خودکشی‌ها دارند:
- خشونت جنسی و جنسیتی: زنان اغلب قربانی تجاوز و سوءاستفاده فرماندهان می‌شوند. فشار ناشی از این خشونت‌ها بسیاری را به نقطه خودکشی می‌رساند.
- فقدان آزادی خروج: اعضا در صورت درخواست جدایی، تهدید یا زندانی می‌شوند. برخی حتی در معرض قتل قرار می‌گیرند. این محدودیت، احساس بن‌بست و ناامیدی ایجاد می‌کند.
- شرایط سخت جسمی و محیطی: زندگی در کوهستان، محرومیت از غذا و دارو، سرما و بیماری‌های پوستی فشار روانی و جسمی سنگینی تحمیل می‌کند.
- شست‌وشوی مغزی و فشار ایدئولوژیک: آموزش‌های ایدئولوژیک مداوم باعث سرکوب فردیت می‌شود. این فشارها خطر خودکشی را افزایش می‌دهد.
- انزوای اجتماعی: قطع ارتباط با خانواده و جهان بیرون باعث احساس تنهایی و بی‌معنایی می‌شود. این احساس یکی از محرک‌های اصلی خودکشی است.
نمونه‌های مستند
- زن جوانی از مریوان پس از ماه‌ها تحمل آزار در کمپ پژاک، با شلیک به خود پایان داد.
- نوجوانی ۱۷ ساله در کمپ کومله پس از ناکامی در فرار، خود را حلق‌آویز کرد.
- یکی از اعضای پاک پس از بازگشت به ایران و مواجهه با افسردگی شدید، چند ماه بعد خودکشی کرد.
تحلیل حقوقی
حق بنیادین حیات
طبق ماده ۶ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، حق زندگی یک حق غیرقابل سلب است. شرایط تحمیلی در این کمپ‌ها نقض آشکار این حق محسوب می‌شود.
حقوق کودک
بر اساس کنوانسیون حقوق کودک، استفاده از کودکان در مخاصمات مسلحانه ممنوع است. کودکانی که وارد این گروه‌ها می‌شوند، در معرض شدیدترین آسیب‌های روانی قرار دارند و گاه این فشارها به خودکشی می‌انجامد.
مسئولیت دولت‌ها و بازیگران خارجی
اقلیم کردستان عراق، محل استقرار کمپ‌ها، مسئول نظارت بر این گروه‌ها است. همچنین کشورهای غربی که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از این گروه‌ها حمایت می‌کنند، باید پاسخگو باشند.
تحلیل روان‌شناختی و اجتماعی
یأس وجودی و ناامیدی
زندگی در فضایی که هیچ آینده‌ای ندارد و فرد فقط یک ابزار جنگی محسوب می‌شود، احساس بی‌معنایی و ناامیدی ایجاد می‌کند.
اختلالات روانی و PTSD
اعضا، خصوصاً کودکان و زنان، با افسردگی مزمن، اضطراب و PTSD مواجه هستند. این اختلالات بدون درمان، احتمال اقدام به خودکشی را به شدت افزایش می‌دهد.
تفاوت با خودکشی‌های معمول
خودکشی در گروه‌های مسلح کردی محصول یک سیستم خشونت‌زا است. این پدیده با خودکشی‌های معمول اجتماعی (ناشی از مشکلات اقتصادی یا خانوادگی) تفاوت ماهوی دارد.
راهکارها و مطالبه‌گری برای پیشگیری
مستندسازی دقیق و شفاف
ادامه فعالیت دیدبان حقوق بشر کردستان ایران و سایر نهادهای مستقل برای ثبت موارد خودکشی ضروری است.
فشار بین‌المللی
سازمان ملل و اتحادیه اروپا باید از دولت اقلیم کردستان عراق پاسخ بخواهند. فشار جامعه جهانی می‌تواند مانع تداوم این روند شود.
حمایت روانی و اجتماعی از بازگشت‌کنندگان
ایجاد مراکز درمانی و مشاوره روانی برای اعضای بازگشته، نقش مهمی در جلوگیری از چرخه خودکشی ایفا می‌کند.
آگاهی‌بخشی خانواده‌ها و جامعه
اطلاع‌رسانی درباره فریب‌های گروه‌ها و خطرات عضویت، برای خانواده‌ها و نوجوانان حیاتی است.
خودکشی در میان اعضای گروه‌های مسلح کردی یک بحران انسانی و حقوق بشری است. این پدیده نتیجه فشارهای سیستماتیک، استثمار و خشونت ساختاری است، نه صرفاً تصمیم فردی.
روز جهانی پیشگیری از خودکشی باید یادآور مسئولیت جامعه جهانی در قبال حقوق بشر، حفاظت از کودکان و حمایت از زنان و نوجوانان آسیب‌دیده باشد. تنها از طریق مستندسازی، فشار بین‌المللی و حمایت روانی می‌توان از تکرار این تراژدی جلوگیری کرد.
منابع
- WHO, Suicide Worldwide in 2022, Geneva: World Health Organization.
- United Nations, International Covenant on Civil and Political Rights, Article 6.
- United Nations, Convention on the Rights of the Child, Articles 38 & 39.
- گزارش‌های دیدبان حقوق بشر کردستان ایران (۲۰۱۹–۲۰۲۵).
- پژوهش‌های میدانی درباره PTSD و افسردگی در کودکان و نوجوانان جنگ‌زده و پناهجو، PLOS, PubMed.
- منابع خبری و تحلیلی محلی: Rudaw, Kurdistan24, NRT, Hawar.
