این روز جهانی تنها یادآور خشونت نیست؛ یادآور مسئولیت است. اسناد و شهادت‌های خانوادگی موجود در آرشیو دیدبان نشان می‌دهد که کودکان در مناطق کردنشین هنوز از ابتدایی‌ترین حق خود ــ امنیت ــ محروم‌اند.
دکتر زانا صادقی
هر سال در چنین روزی، جامعه جهانی به‌طور ویژه به یکی از تلخ‌ترین و عمیق‌ترین زخم‌های انسانی توجه می‌کند: سوءاستفاده جنسی، خشونت و بهره‌کشی از کودکان. روز جهانی پیشگیری و درمان خشونت و سوءاستفاده جنسی از کودکان، فرصتی است برای یادآوری اینکه پشت هر آمار و گزارش، یک کودک واقعی وجود دارد؛ کودکی که امنیت، سلامت روانی، و حق بر آینده از او دریغ شده است. این روز نه یک مناسبت نمادین، بلکه دعوتی است برای اقدام عملی، برای مسئولیت‌پذیری جمعی، و برای قرار دادن حفاظت از کودکان در اولویت مطلق سیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌های امنیتی و سازوکارهای حقوقی. اهمیت این روز زمانی دوچندان می‌شود که به مناطق درگیری و حاشیه‌نشین نگاه کنیم؛ مناطقی که در آن‌ها کودکان بیش از هر جای دیگری در معرض خشونت ساختاری، فقر، قاچاق، بهره‌کشی جنسی و جذب توسط گروه‌های مسلح قرار دارند.
در سال‌هایی که بحران‌های منطقه‌ای و منافع سیاسی بازیگران مختلف، مرزهای اخلاق و قوانین بین‌المللی را به چالش کشیده، مقولهٔ آسیب‌پذیری کودکان در مناطق کردنشین به‌صورت تکرارشونده‌ای در کانون بحران قرار گرفته است. کودکانی که نه خواستند و نه انتخاب کردند اما در مسیری قرار گرفتند که بزرگسالان برای منافع نظامی، سیاسی یا اقتصادی خود از آنان بهره می‌برند؛ چه به‌صورت مستقیم با آموزش نظامی و فرستادن به جبهه و چه به‌صورت غیرمستقیم با به‌کارگیری در نقش‌های پشتیبانی، پیام‌رسانی، کولبری یا حتی تبدیل کردن آنان به ابزارهای جنسی. تعریف بین‌المللی «کودک‌سرباز» تنها به نوجوانی که اسلحه در دست دارد محدود نیست؛ هر فرد زیر ۱۸ سال که به هر شکلی در خدمت یک گروه مسلح قرار گیرد، قربانی نقض جدی حقوق کودک است و آثار این تجربه تا سال‌ها بر زندگی او باقی می‌ماند.
در بسترهای محلی کردستان، مدارک و روایت‌های معتبر نشان می‌دهد که برخی گروه‌های مسلح کردی در سال‌های اخیر اقدام به جذب مستقیم نوجوانان یا فراهم کردن شرایطی کرده‌اند که فرار یا پیوستن نوجوانان به این گروه‌ها را تسهیل می‌کند. پرونده‌های موجود در آرشیو دیدبان حقوق بشر کردستان ایران ــ از خانواده‌هایی که فرزندانشان ربوده یا فریب داده شده‌اند تا نوجوانانی که پس از سال‌ها توانسته‌اند بازگردند ــ تصویری روشن از این واقعیت ارائه می‌دهد. عمق آسیب زمانی بیشتر آشکار می‌شود که به یاد بیاوریم برخی از این کودکان در سنینی بسیار پایین، از خانواده جدا شده و وارد اردوگاه‌های آموزش نظامی شده‌اند؛ تجربه‌ای که نه تنها کودکی را از آنان می‌گیرد بلکه روان، آینده، تحصیل و هویت اجتماعی‌شان را نیز متلاشی می‌کند.
پیامدهای انسانی استفادهٔ نظامی از کودکان بسیار فراتر از مرزهای ظاهری خود است. کودکانی که وارد ساختارهای مسلح می‌شوند، معمولاً با اختلالات روانی، مشکلات شدید سازگاری اجتماعی، افسردگی، ترومای عمیق و ناتوانی در بازگشت به جامعه مواجه می‌شوند. خانواده‌ها با فشار روحی و اقتصادی سنگینی روبه‌رو می‌شوند و جوامع محلی نیز دچار بی‌اعتمادی و شکاف می‌شوند؛ شکافی که سال‌ها طول می‌کشد تا ترمیم شود. در کنار آن، بهره‌برداری اقتصادی و جنسی از کودکان در مناطق مرزی ــ از کولبری اجباری تا استفاده در شبکه‌های قاچاق ــ نشان می‌دهد که بحران تنها نظامی نیست، بلکه مجموعه‌ای از خشونت‌های به‌هم‌پیوسته است که کودک را به آسیب‌پذیرترین انسان جامعه تبدیل می‌کند.
در این میان، نقش دیدبان حقوق بشر کردستان ایران در مستندسازی دقیق و امن این پرونده‌ها حیاتی بوده است. ده‌ها مصاحبه، گزارش‌میدانی، روایت خانوادگی و اسناد معتبر در این آرشیو ثبت شده که در کنار منابع بین‌المللی، تصویری بی‌واسطه از نقض حقوق کودکان ارائه می‌دهد. ارزش این اسناد تنها در ثبت واقعیت نیست؛ بلکه در فراهم‌کردن امکان پاسخ‌گویی، پیگیری حقوقی، و ایجاد فشار برای تشکیل سازوکارهای بین‌المللی حقیقت‌یاب نهفته است. اگر این روایت‌ها بیان نشوند، چرخه خشونت ادامه خواهد یافت و عاملان آن مصونیت بیشتری خواهند یافت.
مقابله با این بحران نیازمند دو محور جدی است: نخست، حفاظت فوری از کودکانی که در معرض خطر هستند شامل خروج امن از مناطق تحت کنترل گروه‌های مسلح، بازگرداندن به خانواده و تأمین خدمات روان‌درمانی و آموزشی. دوم، پاسخ‌گویی واقعی به کسانی که در جذب، آموزش، بهره‌کشی یا پنهان کردن سوءاستفاده از این کودکان نقش داشته‌اند. تنها زمانی می‌توانیم بگوییم اقدامی واقعی انجام شده که شبکه‌های اقتصادی و سیاسی پشتیبان این گروه‌ها نیز مورد هدف قرار گیرند و برنامه‌های بازتوانی بلندمدت برای کودکان طراحی شود؛ برنامه‌هایی که تحصیل، سلامت روان، حمایت اجتماعی و فرصت‌های اقتصادی را تضمین کند تا کودک دوباره به‌سوی همان چرخه کشیده نشود.
در پایان باید با صراحت گفت که هیچ ایدئولوژی، هیچ ادعای سیاسی و هیچ پرچمی حق ندارد کودکی را از یک انسان بگیرد. این روز جهانی باید برای دیدبان فرصتی باشد تا روایت قربانیان را بلندتر از همیشه به گوش جهانیان برساند و در عین حال خواستار اقدامات عملی، سنجش‌پذیر و قابل پیگیری شود. کودکان مناطق کردنشین به حمایت، امنیت و آینده‌ای نیاز دارند که از آنان دریغ شده است؛ و این مسئولیت جمعی ماست که این چرخه را متوقف کنیم.
منابع:
https://www.unicef.org/protection/children-recruited-by-armed-forces?utm_
https://www.ikhrw.com/tag/%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9-%D8%B3%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C/?
https://www.unicef.org/protection/children-r
Child Soldiers and KULBARs as Victims: The Time for Sustainable Security Has Come
