۱۹ اوت، روز جهانی بشردوستان و روزی که جهان قربانیان خشونت را گرامی می‌دارد، یادآور رنج‌های بی‌پایان هزاران زن، کودک و نوجوان کرد است که در اردوگاه‌ها و کوهستان‌های اقلیم کردستان عراق توسط گروه‌های مسلح گرفتار شده‌اند. این گروه‌ها نه تنها وعده آزادی می‌دهند، بلکه خود بزرگ‌ترین ناقضان حقوق بشر هستند.
نویسنده: دکتر زانا صادقی- مدیر اجرایی و مسئول روابط بین‌الملل دیدبان حقوق بشر کردستان ایران
مقدمه
۱۹ اوت ۲۰۰۳، انفجاری مهیب در دفتر سازمان ملل در بغداد جهان را تکان داد. در این حمله تروریستی، ۲۲ نفر از کارکنان سازمان ملل – از جمله «سرژیو ویرا دِ ملو»، نماینده ویژه دبیرکل در عراق – جان خود را از دست دادند. از آن زمان، سازمان ملل این روز را «روز جهانی بشردوستان» نام‌گذاری کرد؛ روزی برای یاد قربانیان و تجلیل از همه کسانی که با به خطر انداختن جان خود، در خط مقدم بحران‌های انسانی، برای ساختن جهانی بهتر تلاش می‌کنند.
اما در حالی که جهان هر سال این روز را گرامی می‌دارد، در مناطق کردنشین ایران و عراق، هزاران زن، کودک و جوان همچنان قربانی خشونت و نقض سیستماتیک حقوق بشر توسط گروه‌های مسلح کُرد هستند؛ گروه‌هایی که سال‌هاست در کوهستان‌ها و اردوگاه‌های اقلیم کردستان عراق مستقرند و با سوءاستفاده از محرومیت اقتصادی و اجتماعی، کودکان، نوجوانان و جوانان کُرد را گرفتار می‌کنند.
این گزارش به مناسبت روز جهانی بشردوستان، به روایت این رنج‌ها و نقض حقوق بشر توسط گروه‌های مسلحی چون پ.ک.ک، پژاک، کومله، دموکرات، پاک و خبات می‌پردازد؛ گروه‌هایی که نه تنها در مسیر آزادی و عدالت قدمی برنداشته‌اند، بلکه خود به عامل نقض گسترده حقوق بشر بدل شده‌اند.
نقض حقوق کودکان؛ کودک‌سربازان فراموش‌شده
یکی از آشکارترین جنایت‌های این گروه‌ها، استفاده سیستماتیک از کودکان در جنگ و آموزش‌های نظامی است؛ امری که به‌طور مستقیم ناقض «کنوانسیون حقوق کودک» و پروتکل اختیاری آن درباره مشارکت کودکان در منازعات مسلحانه است.
یافته های حقوق بشری دیدبان حقوق بشر کردستان ایران و بسیاری از سازمان های مردم نهاد در ایران ، عراق، سوریه و ترکیه نشان می‌دهد نوجوانان کرد با وعده‌های دروغین یا حتی به اجبار، به صفوف این گروه‌ها کشانده می‌شوند:
- هلیا عبداللهی، دختری که در کودکی به دام کومله افتاد و در اردوگاه زرگویزله روزهای تلخی را تجربه کرد. فرار او از اردوگاه سندی زنده بر کودک‌سربازی و دروغ‌های کومله است.
- معین صمدی، نوجوان ۱۶ ساله مریوانی که تنها هفت ماه پس از پیوستن به دموکرات، از شرایط طاقت‌فرسا گریخت و به ایران بازگشت.
ده‌ها مورد دیگر از جمله ستاره زاده‌ش، کژال علی‌پور و پسران نوجوان دیگر، نشان‌دهنده روند نگران‌کننده کودک‌سربازی است که گزارشات نقض حقوق بشر آنها در وب گاه دیدبان حقوق بشر کردستان ایران درج شده است. این نمونه‌ها ثابت می‌کند که گروه‌های مسلح کردی در تضاد آشکار با حقوق بین‌الملل، کودکان را به ابزاری برای اهداف سیاسی و نظامی خود تبدیل کرده‌اند.
خشونت علیه زنان؛ از وعده آزادی تا شکنجه در اردوگاه‌ها
زنان در تبلیغات این گروه‌ها همواره به عنوان «نماد آزادی» معرفی می‌شوند، اما واقعیت چیز دیگری است: زنان بیشترین قربانیان خشونت، استثمار و سرکوب درون‌گروهی هستند.
- شادی قاسمی، زنی سردشتی که با وعده پول و امکانات جذب گروه دموکرات شد، پس از یک سال کار طاقت‌فرسا درخواست خروج داد. او به اتهام خیانت، هفت ماه در زندان داخلی دموکرات محبوس شد و تحت شکنجه‌هایی مانند سوزاندن با اتو قرار گرفت.
- مژده فرامرزی، زنی از مریوان، شاهد نقض آشکار حقوق زنان در صفوف دموکرات است؛ از کار اجباری گرفته تا محدودیت‌های شدید و تحمیل سکوت در برابر خشونت.
- ستاره زاده‌ش، قربانی کودک‌سربازی، سال‌ها به اجبار در صفوف پژاک باقی ماند و از آزادی محروم بود.
این نمونه‌ها تصویری روشن از استثمار مضاعف زنان توسط گروه‌هایی ارائه می‌دهد که خود را «مدافع حقوق زنان» می‌نامند.
فریب جوانان با وعده مهاجرت و پناهندگی
در سال‌های اخیر، بسیاری از جوانان کرد قربانی تبلیغات گسترده این گروه‌ها در شبکه‌های اجتماعی شده‌اند. وعده مهاجرت به اروپا، تحصیل یا کار در خارج، ابزاری است برای کشاندن جوانان به کوهستان‌ها
- شایان فتاحی، جوان ۱۹ ساله نوسودی، با وعده مهاجرت به اروپا به اردوگاه کومله رفت، اما با کار اجباری و شرایط غیرانسانی مواجه شد.
- میلاد آهنی، اهل سقز، تحت تأثیر تبلیغات اینستاگرامی جذب کومله شد، اما خیلی زود با واقعیت تلخ اردوگاه آشنا شد و در مرداد ۱۴۰۲ به ایران بازگشت.
- کژال علی‌پور، دختری از سقز، در سال ۱۳۹۶ با وعده کار در اروپا به صفوف پاک پیوست و پس از شش سال سرگردانی، در سال ۱۴۰۲ بازگشت.
این روایت‌ها نشان می‌دهد که این گروه‌ها با استفاده از رؤیای مهاجرت، جوانان را به اسارت می‌کشند.
زندان، شکنجه و سرنوشت اعضای ناراضی
شاهدان عینی گزارش کرده اند؛ اعضایی که بخواهند از این گروه‌ها جدا شوند، با زندان، شکنجه و حتی مرگ روبه‌رو می‌شوند:
- رضا قاضی‌خانی، پس از دو سال عضویت در پاک، به دلیل تلاش برای خروج بازداشت و شکنجه شد و تنها با دخالت کنسولگری ایران توانست بازگردد.
- صلاح حیدری، مردی از پاوه، پس از اجبار به عضویت در دموکرات و سپس پژاک، با فرار به ترکیه و تحمل ۱۴ سال زندان، نهایتاً در سال ۱۴۰۲ خود را تسلیم کرد.
این موارد نشان می‌دهد که این گروه‌ها هیچ حقی برای خروج آزادانه اعضا قائل نیستند و خروج را مساوی خیانت می‌دانند؛ امری که ناقض اصول بنیادین حقوق بشر است.
تعارض آشکار با اسناد بین‌المللی
رفتار این گروه‌ها در تضاد کامل با اصول حقوق بشر و حقوق بشردوستانه است:
- کنوانسیون حقوق کودک: ممنوعیت مطلق استفاده از افراد زیر ۱۸ سال در مخاصمات مسلحانه.
- قطعنامه ۱۳۲۵ شورای امنیت: تأکید بر حفاظت از زنان در منازعات مسلحانه و منع خشونت جنسی.
- کنوانسیون منع شکنجه: ممنوعیت مطلق شکنجه و رفتارهای غیرانسانی.
- اعلامیه جهانی حقوق بشر: حق آزادی انتخاب و خروج از گروه یا اجتماع.
با وجود این اسناد، گروه‌های مسلح کردی نه تنها اصول بین المللی را رعایت نمی‌کنند، بلکه با سیاست‌های داخلی خود به نقض سیستماتیک آنها دامن می‌زنند.
به مناسبت روز جهانی بشردوستان، وظیفه ما تنها یادآوری نیست، بلکه مطالبه‌گری از نهادهای مسئول است:
- سازمان ملل و نهادهای بین‌المللی باید درباره استفاده از کودک‌سربازان و خشونت علیه زنان تحقیق مستقل انجام دهند.
- دولت‌های منطقه‌ای و اروپایی باید حمایت‌های مالی و سیاسی خود از این گروه‌ها را متوقف کنند.
- جامعه مدنی و روشنفکران کرد باید با شجاعت در برابر فریب نوجوانان و استثمار زنان ایستادگی کنند.
- آموزش حقوق بشر و آگاهی‌رسانی در مناطق کردنشین باید تقویت شود تا زمینه جذب جوانان توسط گروه‌های مسلح کاهش یابد.
روز جهانی بشردوستان یادآور این است که در گوشه و کنار جهان، انسان‌هایی با فداکاری جان خود را برای نجات دیگران از دست می‌دهند. اما در همان حال، نباید فراموش کنیم که در کوهستان‌های قندیل و اردوگاه‌های گروه‌های مسلح کردی، صدها زن، کودک و جوان همچنان قربانی خاموش‌اند.
یاد ۲۲ قربانی سازمان ملل در بغداد باید ما را متعهد کند که صدای قربانیان امروز باشیم؛ کسانی که در سکوت و بی‌توجهی جهان، در بند گروه‌هایی گرفتار شده‌اند که نام آزادی یدک می‌کشند اما خود بزرگ‌ترین ناقضان حقوق بشرند.
امروز، بیش از هر زمان، جهان باید به این پرسش پاسخ دهد: چگونه می‌توان روز بشردوستان را گرامی داشت، در حالی که صدای قربانیان کردستان در سکوت دفن می‌شود؟
