لەسەر سنوورەکانی کوردستان کە گەنجان لەبەر لقەیەک نان مەترسی مردنیان لەسەرە، گروپە میلیشیاکان بە بارمتە ئەمنییەکانیان بە بارمتە گرتووە بە زەوتکردن و دامەزراندنی منداڵان. ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران لە ڕاپۆرتێکی دۆکیۆمێنتاریدا داوای نەهێشتنی ئەو مەترسیانە بۆ سەر ئاوەدانی ئابووری و دامەزراندنی بەردەوام بۆ گەنجان دەکات.
دکتۆر زانا سادقی
وەک بەڕێوەبەری جێبەجێکار و بەرپرسی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران، کە ڕێکخراوێکی ناحکومی و گشتییە کە لە ساڵی ٢٠١٨ بۆ پاراستنی مافی هاووڵاتیانی کوردی ئێران دامەزرا، هەمیشە سەرنجم لەسەر چاودێریکردنی بەردەوام و تایبەتمەندانەی دۆخی مافی مرۆڤ لە ناوچە کوردنشینەکانی ئێران بووە. ئەم ڕێکخراوە بە پشتبەستن بە ڕاپۆرتە بەڵگەدارەکانی ناوخۆ و نێودەوڵەتی، بەدواداچوون بۆ ئەو تەحەددایانە دەکات کە کاریگەرییان لەسەر ژیانی ڕۆژانەی هاووڵاتیان هەبووە. یەکێک لە جیددیترین ئەو تەحەددایانە چالاکیی گرووپە چەکدارە کوردییەکانی وەک پەکەکە/پژاک، دیموکرات، پاک، کۆمەڵەیە کە بوونەتە بەربەستی سەرەکی لە بەردەم گەشەسەندنی ئابووری و ڕەخساندنی هەلی کارێکی بەردەوام بۆ گەنجان و تەنانەت پێشێلکردنی مافە بنەڕەتییەکانی هاووڵاتییان بە دروستکردنی نائەمنی بەردەوام. ڕاپۆرتەکانی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران، لەگەڵ سەرچاوە باوەڕپێکراوەکانی دیکە، ئەوە دەردەخەن کە ئەم گرووپانە لە زەوتکردنی سیستماتیکی کۆلبهرەکانەوە تا دەگاتە فریودان و دامەزراندنی منداڵان و هەرزەکاران، کارێک کە نەک تەنیا ئاسایش تێکدەدات بەڵکو سووڕی هەژاری و بێبەشی لە پارێزگاکانی کوردستان، ئیلام، کرماشان، و ئازەربایجانی ڕۆژئاوا قووڵتر دەکەنەوە. لەم ڕاپۆرتەدا بە ئاماژەدان بە بەڵگەی بەڵگەدار، بەدواداچوون بۆ ئەو بابەتانە دەکەین و داوا دەکەین ناوچە کوردستانییەکان بە تەواوی دوور بن لەو گروپانە بۆ ئەوەی نیگای ئەمنی کۆتایی پێبێت، ئاسایشی بەردەوام جێگیر بێت، زەمینە بۆ خۆشگوزەرانی ئابووری و دامەزراندنی گەنجان ئامادە بکرێت.
چالاکی نایاسایی ئەو گرووپانە لە ناوچە سنوورییەکان و بە تایبەت سنوورەکانی ڕۆژئاوای ئێران هۆکارێکی سەرەکییە بۆ نائەمنی کە ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر بژێوی هاووڵاتیان هەیە. کۆلبهرەکان کە زۆربەیان گەنجانی بێکارن و بەهۆی بەرزی ڕێژەی بێکاری لەم پارێزگایانە – کە بە پێی ئامارە فەرمییەکان دەگاتە زیاتر لە سەدا ٢٠ – ڕوو لە هەڵگرتنی کەلوپەلی سووک دەکەن لەسەر ڕێگا سەختەکان، بوونەتە قوربانی سەرەکی زەوتکردن لەلایەن ئەو گروپانەوە. ڕاپۆرتەکانی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران جەخت لەوە دەکەنەوە کە زەوتکردنی کۆلبهرەکان، تیرۆرکردنیان و ڕفاندنی هاووڵاتیان، سەرچاوەی سەرەکیی دابینکردنی پارە بۆ ئەو گرووپانە پێکدەهێنن. بۆ نموونە لە ڕاپۆرتێکی تایبەتدا سەبارەت بە مافی ئاسایش لە ناوچە کوردی و سنوورییەکاندا، ڕێکخراوی چاودێر ئاماژەی بە حاڵەتەکانی زەوتکردنی چالاکوانانی گەشتیاری و پێشێلکردنی مافی نیشتەجێبوون لەلایەن ئەو گرووپە چەکدارانە کردووە، ئەمەش ئاسایشی ئابووریی خستووەتە مەترسییەوە. سەرچاوەکانی دیکەش ئەم شێوازە پشتڕاست دەکەنەوە؛ بۆ نموونە هەواڵەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە ئەندامانی پژاک کە لەسەر سنوورەکانی ڕۆژئاوا کار دەکەن بە شێوەیەکی سیستماتیک پارەیان لە کۆلبهر وەرگرتووە و لە هەندێک حاڵەتدا تەنانەت کوشتوویانە، ئەمەش نەک هەر بژێوی خێزانەکان لەناو دەبات بەڵکو وا دەکات وەبەرهێنان لە پیشەسازییە ناوخۆییەکان و بازاڕە سنوورییە شەرعییەکاندا مەحاڵ بێت. ئەم جۆرە ڕێوشوێنانە کە بە “کرێی ترانزێت” یان “کرێی گومرگ” ناسراون، خوێنبەرە داراییەکانی ئابووری ناوخۆ ژەهراوی دەکەن و گەنجان لە هەژاریدا گیریان خواردووە، لە کاتێکدا ئەم گروپانە دوای وەرگرتنی پارە و سودمەندبوون لە پاڵپشتی دەرەکی دەگەڕێنەوە هەرێمی کوردستانی عێراق.
یەکێک لە لایەنە هەرە ئازاربەخشەکانی ئەم چالاکییانە، فریودان و دامەزراندنی منداڵان و هەرزەکارانە، کە پێشێلکردنی ئاشکرای مافەکانی مرۆڤ و پابەندبوونە نێودەوڵەتییەکانی ئێرانە بەرامبەر بە ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵان. ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران چەندین جار لە ڕاپۆرتەکانیدا باسی ڕفاندنی منداڵانی لە لایەن ئەو گرووپانەوە کردووە و جەختی لەوە کردووەتەوە کە منداڵان وەک سەرباز ڕەوانەی کوشتارگە و لە شەڕە چەکدارییەکاندا بەکاریان دەهێنن، بەبێ ئەوەی هیچ ئەنجامێکی تر جگە لە سەروەت و سامان بۆ سەرکردەکان بەرهەم بهێنن و تەرمی ئەندامەکانیان لە شاخ جێهێشتووە. چاوەدێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران هەروەها لە ڕاپۆرتێکدا سەبارەت بە کردەوەی قەزایی لە دژی گرووپە چەکدارە کوردییەکان ئاماژەی بە پێشێلکاری بەربڵاوی مافی منداڵان لە لایەن پژاک، پاک و کۆمەڵە کرد و جەختی لەوە کردەوە کە ئەو گرووپانە منداڵانی خوار تەمەنی ١٨ ساڵ دادەمەزرێنن و لە ئۆپەراسیۆنی چەکداریدا دەیانخەنە مەترسییەوە. بۆ نموونە لە ساڵی ٢٠٢٤دا گەنجێکی تەمەن ١٧ ساڵانی خەڵکی شاری مەریوان لەلایەن کۆمەڵەوە لە ڕێگەی سۆشیال میدیاوە ڕاکێشرا بۆ ئۆردوگاکانیان و حاڵەتی هاوشێوەی وەک ڕفاندنی کچێکی تەمەن ١٣ ساڵانی خەڵکی شاری سەردەشت لەلایەن پژاکەوە، ساڵانێکە بنەماڵەکانی لە ئازار و ڕاوەدوونانیدا هێشتووەتەوە. هەروەها ئاژانسێکی هەواڵ چیرۆکی کچێکی ئاشکرا کرد کە بۆ ماوەی ١٠ ساڵ وەک سەربازێکی منداڵ لەلایەن پژاکەوە بە دیل گیرابوو، و نیشانیدا کە لە کۆی ١٠٠ خۆبەخش کە چوونەتە ناو بارەگای کۆمەڵە لە سلێمانی، تەنیا ١٣ کەسیان توانیویانە خولی مەشق و ڕاهێنان تەواو بکەن و چەکدار بن، ئەمەش تیشک دەخاتە سەر سروشتی فریودەرانەی دامەزراندنی کارمەند. ئەم ڕێوشوێنانە نەک هەر هەزاران منداڵ لە خوێندن و ئایندەیەکی گەش بێبەش دەکەن، بەڵکو کەشوهەوای ترس دروست دەکەن و گەشەسەندنی پەروەردەیی و ئابووری لە ناوچە کوردستانییەکان دەوەستێنن و سووڕی هەژاری بەردەوام دەکەن.
بوونی ئەم گروپانە کە زۆرجار وەک پیوەر لە پلانی دەرەکیدا کاردەکەن، وایکردووە ناوچە کوردنشینەکان ئەمنتر بن و ڕوانگەی ئەمنیی درێژە پێدەدەن، لە کاتێکدا ئەم ناوچانە بە سەرچاوە دەوڵەمەندە کولتووری و سروشتی و مرۆییەکانیان، توانای گەشەسەندنی ئابوورییان زۆرە. ڕاپۆرتەکانی ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران جەخت لەوە دەکەنەوە کە چالاکیی چەکداری و قاچاخی ئەو گرووپانە، وەک بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکان و زەوتکردن وەک “باجی شۆڕشگێڕانە”، ئاسایش تێکدەدەن و گەشەسەندن دەوەستێنن؛ بۆ نموونە قوتابخانەکان دەسوتێنن و هەڕەشە لە مامۆستایان دەکەن و منداڵان لە خوێندن بێبەش دەکەن. هەروەها ئاژانسێکی دیکەی هەواڵ لە بارەی پێشێلکارییە بەردەوامەکانی مافی هاووڵاتیانی ئێرانی لە لایەن ئەو گرووپە چەکدارانەوە بڵاوی کردووەتەوە و ئاماژەی بەوە کردووە کە فریودانی هاووڵاتیان و ئازاد کردنیان لە دەستی ئەو گرووپانە یەکێکە لەو تەحەددایانەی کە بەردەوامە کە ڕێگری لە سەرمایەگوزاری دەکات. تەنانەت پاکتاوکردنی ناو گروپەکان، وەک کوشتنی دوو ئەندامی پارتی دیموکراتی کوردستان لەلایەن ئەندامانی حزبەکەی خۆیانەوە، ئاماژەن بۆ گێژاوی ناوخۆی ئەو گروپانە، کە زیاتر ئاسایشی ناوچەکە دەخاتە مەترسییەوە. لە کۆتاییدا، کۆبوونەوە دیپلۆماسییەکان، وەک وتووێژەکانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەگەڵ بەرپرسانی ئێران، جەخت لەسەر ڕۆڵی ئێران دەکەنەوە لە پێشگرتن بە کارەساتی ئەمنی و پشتیوانیکردن لە خۆشگوزەرانی ئابووریی کورد، کە بەدیهێنانیان لەمپەرێکی بەرچاوە لە بەردەم چالاکییەکانی ئەو گرووپانە.
هەربۆیە ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران، وەک داواکارێکی مافی هاووڵاتیان، جەخت لەوە دەکاتەوە کە ناوچە کوردستانییەکان دەبێ بەتەواوی لە دەست ئەو گرووپە چەکدارانە پارێزراو بن تا چاوی ئەمنی کۆتایی پێبێت و تەرکیز بۆ گەشەسەندنی بەردەوام بگوازرێتەوە. جێبەجێکردنی تەواوی ڕێککەوتنە ئەمنییەکانی ئێران و عێراق، لەوانەش سنووردارکردنی چالاکییەکانی ئەو گرووپانە لە سنوورەکان و فشارخستنە سەر هەرێمی کوردستان بۆ وەستاندنی داڵدەدانیان، گەرەنتی دروستکردنی بازاڕی سنووری یاسایی و پیشەسازییە ناوخۆییەکان و دامەزراندنێکی بەردەوام بۆ گەنجان دەکات. چاوەڕوان دەکرێت بەرپرسانی ڕێزدار هەلی کار زیاد بکەن بە وەبەرهێنان لە ژێرخانی ئابووری و خێراترکردنی کردەوەی دادوەری لە دژی پێشێلکردنی مافی منداڵان و زەوتکردن. هەروەها داوا لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دامەزراوەکانی مافی مرۆڤ دەکەین بە پشتیوانی لە هەوڵەکانی ئێران بۆ دامەزراندنی ئاسایش بۆ ئەوەی کوردستان ببێتە ناوەندێک بۆ گەشەی ئابووری و هاوپشتی نەتەوەیی، هاوکار بن لە نەهێشتنی ئەم هەڕەشانە. ئێمە لە ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران ئامادەین لەگەڵ هەموو لایەنەکان کار بۆ پێشخستنی مافەکانی هاووڵاتیانی کوردی ئێران بکەین و پێمان وایە بە ئاسایشی بەردەوام ئایندەیەکی گەش بۆ ئەو ناوچانە سەرهەڵدەدات.
