دوای سێ ساڵ لە ڕێوشوێنی یاسایی، دەسەڵاتی دادوەری ئێران سزای بەسەر ژمارەیەک فەرماندەی گروپە چەکدارە کوردییەکانی ئێران کە بنکەکانیان لە هەرێمی کوردستانی عێراق دەرکردووە، هەروەها پۆلیسی نێودەوڵەتی (ئینتەرپۆل) ئاگادارییەکی سووری بۆ بەدواداچوونی ئەو کەسانە دەرکردووە.
ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران لە ڕاپۆرتێکی تایبەتدا ڕایگەیاند، ئەم بڕیارە قەزاییانە دوای سکاڵای ڕاستەوخۆی بنەماڵەی قوربانیانی کورد و بە پشتبەستن بە بەڵگەنامەی پزیشکی دادوەری و شایەتحاڵان دەرچووە. دکتۆر عەلی فەرەحمەند، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری ڕێکخراوەکە، وێڕای پشتڕاستکردنەوەی دەرکردنی ئەم بڕیارانە، دەستپێکی پرۆسەی ڕادەستکردنەوەی نێودەوڵەتی بۆ سەرکردەکانی ئەو گروپانە ڕاگەیاند، کە ساڵانێکە بنکەی خۆیان لە خاکی هەرێمی کوردستانی عێراق دامەزراندووە. ئەم کارە دەتوانێ لاپەڕەیەکی نوێ لە بەرەنگاربوونەوەی گرووپە چەکدارە نادەوڵەتییەکان لە ناوچەکەدا بکاتەوە.
دکتۆر عەلی فەرەحمەند بەڕێوەبەری جێبەجێکاری ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ میدیاکانی ڕێکخراوەکە ڕایگەیاند: “دوای سێ ساڵ لە بەدواداچوونی بەردەوام، دەسەڵاتی دادوەری ئێران سزای بەسەر ژمارەیەک سەرکردە و فەرماندەی گروپە میلیشیا کوردییەکانی ئێران دەرکردووە کە بنکەی خۆیان لە هەرێمی کوردستانی عێراق دامەزراندووە. ئەم حوکمانە دوابەدوای سکاڵای ڕاستەوخۆی بنەماڵەی قوربانیانی کوردی ئێران و بە پشتبەستن بە بەڵگەنامەی پزیشکی دەرچووە”. و ئیفادەی شایەتحاڵانیش ئینتەرپۆل ئاگادارییەکی سووری دەرکردووە، کە پرۆسەی لێپێچینەوە نێودەوڵەتی و ڕادەستکردنەوەی ئەم کەسانەی دەستپێکردووە”.
سکاڵای قوربانیان؛ داوای یاسایی مرۆیی نەک دۆسیەیەکی سیاسی
دوکتور فەرەحمەند جەختی لەسەر سروشتی تەنیا یاسایی و مرۆیی ئەم کەیسانە کردەوە و وتی: ئەم دۆسیانە هیچ ڕەهەندێکی سیاسییان نییە و بەتەواوی لەسەر بنەمای بەڵگەنامەی یاسایی و سکاڵای گشتی دامەزراون، داواکاران لەم کەیسانەدا کەسانێکن کە ئازیزەکانیان بوونەتە قوربانیی کارە توندوتیژ و نامرۆڤانە و پلان بۆ داڕێژراوەکانی گرووپە چەکدارە کوردییەکانی ئێران؛ ساڵانێکە بەهۆی ئەم کارەساتانە و لە بێدەنگی و بێدەسەڵاتیدا زیانێکی قەرەبوو نەکراویان بەرکەوتووە”. ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا وتی: ئەم قوربانیانە نەک هەر ڕووبەڕووی مردنی ئازیزانیان بوونەتەوە، بەڵکو زۆرێکیان ڕووبەڕووی دەرئەنجامەکانی وەک وێرانبوونی ژیانی ئابوورییان و برینداربوونی توندی جەستەیی و داڕمانی دەروونی و تەنانەت دەستدرێژی سێکسی و هەراسانکردنیش بوونەتەوە. هەرچەندە کوشتنەکە کارەساتێکی تەواوەتییە، بەڵام بۆ زۆرێک لەو خێزانانە تەنها سەرەتای کابوسێکی بێکۆتایی بووە؛ ئەشکەنجە و خراپ بەکارهێنانی سیستماتیکی و ناسەقامگیری دەروونی کە لە ئەنجامی ئەم ئەزموونە ترسناکانەدا دروست دەبێت، ساڵانێک دوای ڕووداوەکە بەردەوامە لە کاریگەری لەسەر ژیانیان، وەکو کۆگایەکی شاراوە ڕۆح و مێشکیان دەخوات”.
بەڕێوەبەری جێبەجێکاری ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران هەروەها ڕەخنەی لە وەڵامنەدانەوەی شیاو لە لایەن دامەزراوە نێودەوڵەتی و نێوخۆییەکان گرت و وتی: بێ بایەخی دووبارەی حکوومەتەکان، ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ، و سیستەمی قەزایی لەم سکاڵایانە بووەتە هۆی ئەوەی کە ئازار و مەینەتی بنەماڵەی قوربانییەکان زۆرتر بێت. ئەم نادادپەروەرییە درێژخایەنە نەک هەر بەربەستێکە لە بەردەم بەدیهێنانی مافەکان، بەڵکو جۆرێکە لە دووبارەبوونەوەی توندوتیژی، ئەمجارەیان لە دامەزراوەکانەوە کە پێویستە پشتگیری لە دادپەروەری و کەرامەتی مرۆڤ بکەن”. فەرەحمەند هیوای خواست بە بەدواداچوونی بەردەوامی ئەم دۆسیانە و هاوکاری نێودەوڵەتی، زەمینە بۆ جێبەجێکردنی دادپەروەری و لێپرسینەوە لە ئەنجامدەرانی ئەو تاوانانە ئامادە بکرێت، هەروەها دەنگی قوربانیانیش دوای چەندین ساڵ بێدەنگی ببیسترێت.
پرۆسەی دادوەری و بەڵگەنامە
بەڕێوەبەری جێبەجێکاری ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران بە ئاماژە بە بەڵگەنامە بەرفراوانەکان لە ئێران وتی: ئەم دۆسیانە لە حەوت لقی قەزایی ئێراندا پێداچوونەوەیان بۆ کراوە و بەڵگەکانی وەک ڕاپۆرتی پزیشکی دادوەری، ئیفادەی فەرمی و بەڵگەی بابەتیی خراوەتەڕوو. تۆمەتەکانی سەر ڕێبەرانی ئەم گرووپانە بریتین لە ئەشکەنجەدان، دەستدرێژی سێکسی، بەکارهێنانی زۆرەملێی منداڵان لە شەڕدا، هەراسانکردنی سێکسی و زیانگەیاندنی بەرفراوان بە خەڵکی مەدەنی ڕەهەندەکانی ئەم تاوانانە ئەوەندە بەرفراوانن کە بە پشتبەستن بە ستانداردە نێودەوڵەتییەکان دەتوانرێت وەک تاوانی دژی مرۆڤایەتی پۆلێن بکرێن”.
ئەرکە یاساییەکانی ئێران و عێراق و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی
دکتۆر فەرەحمەند بە ئاماژەدان بە چوارچێوە یاساییەکان ئاماژەی بەوەدا: لە ئێراندا ئەم حوکمانە بە پشتبەستن بە یاسای سزادانی ئیسلامی (١٣٩٢) و یاسای ڕادەستکردنەوە (١٣٩٩) دەرکراون. لە عێراق، جگە لە ڕێککەوتنی ڕادەستکردنەوەی ساڵی 2011، ڕێککەوتنی ئاسایشی ئێران و عێراق لە ئاداری 2022 داوا لە حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکات کە ڕێگری لە چالاکییەکانی ئەو گروپە چەکدارانە لەسەر خاکی خۆیان بکەن و هاوکاری ئەمنی و دادوەری بەهێز بکەن.
ئاماژەی بەوەشکرد: لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، پەیڕەوی ناوخۆی ڕۆمای دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکان، ئەشکەنجەدان، دەستدرێژیکردنە سەر و بەکارهێنانی منداڵان لە شەڕی دوژمنایەتیدا بە تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی و تاوانی جەنگ دەناسێت. هەروەها ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ و ڕێککەوتننامەی دژ بە ئەشکەنجە، دەوڵەتانیان پابەند کردووە بە بەدواداچوون و سزادانی ئەو تاوانانە، تەنانەت ئەگەر لە دەرەوەی خاکی نیشتمانیش ڕووبدەن. هەروەها دەرکردنی ئینتەرپۆل ڕێد نۆتیکەکانیش بووە لەم بارەیەوە ئەنجام دەدرێت و بۆ لێپێچینەوە لە تاوانە گەورەکان.
پێویستی پشتیوانی لە قوربانییەکان و بۆ ئەوەی حکومەتەکان هەنگاوی خێرا بگرنەبەر
بەڕێوەبەری جێبەجێکاری ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران لە کۆتاییدا وتی: ئێمە تەنیا بە دوای سزادانی سەرکردەکانی ئەو گرووپانەدا نین. قەرەبووکردنەوەی قوربانییەکان، دابینکردنی پشتیوانیی دەروونی، کۆمەڵایەتی و ئابووری، و دەستەبەرکردنی ژیانی نوێیان بەشێکی دانەبڕاون لەم پرۆسەیە. لە هەمان کاتدا زۆرێک لە ئەندامانی ئاسایی ئەو گرووپانە خۆیان قوربانیی هەژاری و زۆرەملێن. ئێمە داوای دروستکردنی پەناگەیەکی ئارام بۆ ئەو کەسانە و ئەو کەسانە دەکەین دابینکردنی گەڕانەوەی سەلامەت بۆ وڵات.
ناوبراو لە بانگەوازێکدا بۆ حکومەتەکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان جەختی لەوە کردەوە: “داوا لە حکومەتەکانی ئێران، عێراق، و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکەین کە بەرپرسیارانە پڕۆسەی ڕادەستکردنەوە و دادگاییکردنی سەرکردەکانی ئەو گروپانە خێراتر بکەن. کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دامودەزگاکانی مافی مرۆڤیش دەبێت چاودێری ئەم پرۆسەیە بکەن بۆ ئەوەی جارێکی دیکە مافی قوربانییەکان پێشێل نەکرێت بەهۆی بێکردەوەیی حکومەتەکانەوە”. دادپەروەری بۆ قوربانیانی کوردی ئێران تەنیا داواکارییەکی نەتەوەیی نییە؛ پێویستییەکی مرۆیی و نێودەوڵەتییە بۆ بەدەستهێنانی دادپەروەری و دەستەبەرکردنی ئاسایشی بەردەوام لە ناوچەکەدا.
