ئەو منداڵەی کە هەرگیز نەگەڕایەوە ماڵەوە؛ ئومێد حوسێنی، گەنجێکی تەمەن ١٦ ساڵانی خەڵکی کامیاران، بووە دوایین قوربانیی سیاسەتە نامرۆڤەکانی گرووپی په‌ژاک. لە کاتێکدا کە کۆنفرانسە نێودەوڵەتییەکان بەکارهێنانی منداڵان لە شەڕی چەکداریدا بە تاوانی جەنگ دەزانن، په‌ژاک و پەکەکە بە پشتگوێخستنی ئەو پابەندبوونانە، بەردەوامن لە دانانی هەرزەکارانی کوردی ئێران لەسەر ڕێگای شەڕ و مەرگ. چیرۆکی مردنی ئومێد تەنیا نموونەیەک لە سەدان منداڵی سەربازی ونبوو کە لە سێبەری ئایدۆلۆژیای توندڕەو و بێدەنگی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا دەبنە قوربانی.
ڕاپۆرتی تایبەتی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران – دوکتور زانا سادقی
پینجوین، هەرێمی کوردستان – تەمموزی ٢٠٢٥
دەزگای ڕاگەیاندنی فەرمی گرووپی نیمچە سەربازیی په‌ژاک کە سەر بە پەکەکە، کوژرانی یەکێک لە چەکدارەکانی بە ناوی سمکۆ کۆبانی (ناوی ڕاستەقینەی: ئومێد حسێنی) ڕاگەیاند؛ هەرزەکارێکی تەمەن ١٦ ساڵانی خەڵکی کامیاران کە بە گوتەی خودی په‌ژاک لە تەمەنێکی بچووکدا لە گرووپەکەدا وەرگیراوە و ساڵانێک لەمەوبەر مەشقی سەربازی تایبەتی بۆ کراوە.
ڕاپۆرتی په‌ژاک کە هەوڵ دەدات داستانێک لە کوشتنی هەرزەکارێکی کوردی ئێرانی دروست بکات- بەڵام پڕە لە بەڵگەی بەڵگەنامەیی- دان بەوەدا دەنێت کە ئەو هەرزەکارە پێش گەیشتن بە تەمەنی یاسایی پەیوەندی بە ڕیزەکانی میلیشیای په‌ژاکەوە کردووە و دوای “مەشقی قەناس بەدەست” و چالاکییە سەربازییەکانی دیکە، بۆ ئۆپەراسیۆنی چەکداری ڕەوانەی شاخەکانی سنووری ئێران کراوە.
پێشێلکردنی گەورەی مافەکانی منداڵان لە شێوەی شەڕی چەکداریدا
بەپێی پابەندبوونەکانی یاسای نێودەوڵەتی، بەکارهێنانی منداڵانی خوار تەمەنی ١٨ ساڵ لە چالاکییە سەربازییەکان، بەتایبەتی شەڕە چەکدارییەکان، پێشێلکارییەکی جددییە بۆ بنەما مرۆییەکان و پێشێلکردنی چەندین ڕێککەوتننامەی جیهانییە، لەوانە ڕێککەوتننامەی مافی منداڵ و پرۆتۆکۆڵی ئیختیاری بەشداریکردنی منداڵان لە شەڕی چەکداریدا، کە هەردووکیان بە ئاشکرا بەکارهێنانی منداڵان لە هێزە شەڕکەرەکاندا قەدەغە دەکەن.
گرووپی په‌ژاک لە ساڵانی ڕابردوودا چەندین جار بەڵێنی داوە کە لە بەیاننامە فەرمییەکان، لەوانەش لە چوارچێوەی بەڵێننامە نێودەوڵەتییەکان لە جنێڤ، دەست لە کەڵک وەرگرتن لە منداڵان لە هێزەکانی خۆیدا بگرێت. بەڵام ئەو ڕاپۆرتە فەرمییەی کە لە بارەی سمکۆ کۆبانییەوە بڵاوکراوەتەوە، بەڵگەنامەیەکی گشتی و ڕەتنەکراوەی بەردەوامیی ئەو سیاسەتە نامرۆڤانەیە.
لە کۆبانییەوە بۆ زاگرۆس: ڕێگای ئایدیۆلۆژی و بە سەربازیکردنی گەنجان
بە پشتبەستن بە ناوەڕۆک کە دەزگای ڕاگەیاندنی فەرمی په‌ژاک بڵاوی کردۆتەوە، ئومێد حوسێنی لە تەمەنی ١٦ ساڵیدا پەیوەندی بەو گرووپە چەکدارە کردووە و لە ساڵی ٢٠١٨دا چووە ناو ئەکادیمیای ڕاهێنانی قەناس بەدەست؛ پرۆسەیەکی ڕوونی میلیتاریزەکردنی منداڵان کە تەواو دژایەتییە لەگەڵ ستانداردە ئەخلاقییەکان و یاسا نێودەوڵەتییەکان.
هەروەها ئەو ئەدەبیاتە ئایدیۆلۆژییەی کە زاڵە بەسەر دەقەکەدا، بە ڕوونی ئاماژەیە بۆ هەوڵی سیستماتیکی په‌ژاک بۆ شۆردنی مێشک و ئامرازکردنی هەستی نیشتمانپەروەرانەی هەرزەکاران.
په‌ژاک شێوازە دەروونییەکانی کۆنترۆڵکردنی دەروون بەکاردەهێنێت بۆ ئەوەی ناسنامەیەکی شەڕانگێزی پێبدات و منداڵان لە ڕێگای گەڕانەوە بۆ ژیانی ئاسایی بێبەش دەکات.
هاوکات په‌ژاک وەڵامی ئەم پرسیارە گرنگە ناداتەوە:
“بەرهەمی چەند ساڵێک لە چالاکیی چەکداری، تیرۆر، ژیان لە تونێل، فریودانی گەنجانی کوردی ئێران، و دواجاریش ڕاگەیاندنی مردنیان، بۆ کۆمەڵگەی کورد لە ئێران چ جیاوازییەکی بەرچاوی ناوچە کوردنشینەکانی ئێران بە بەراورد لەگەڵ سەردەمی پێش دامەزراندنی ئەم گرووپە تیرۆریستییە چ جیاوازییەکی بەرچاوی دروستکردووە؟ و سیاسەتی فریودان، چەواشەکاری و کوشتنی گەنجانی کوردی ئێرانی دەچێت لەم گروپەدا بەردەوام بێت؟”
تاکە پێکهاتە، چەندین ناونیشان؛ ڕێگایەک بۆ ڕزگاربوون لە ڕاستی
لە میدیاکانی سەر بە پەژاکەوە، دوای ڕاگەیاندنی ئەوەی ئومێد حوسێنی کراوەتە ئامانجی فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی خۆکوژ، ڕاپۆرتێکی دیکە باس لە گیانلەدەستدانی گەنجێکی دیکەی کوردی ئێرانی لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی پەکەکە و لە شەڕی تورکیادا کردووە.
پرۆفایلی ئەم گەنجە کوردە ئێرانییە، بە پێی میدیاکانی پەکەکە و په‌ژاک، بەم شێوەیەیە:
- ناوی ڕێکخراوەیی: دەنیز گەزمیش
- ناوی یەکەم و ناوی کۆتایی: جەهانگیر سۆڵتانی
- شوێنی لە دایک بوون: خوی
- ناوی دایک و باوک: ئەمین – لەتیفە
- بەروار و شوێنی مردنی: ٢٩ی ئازاری ٢٠٢٥ / زاپ
وە لە ڕاپۆرتی باڵی سەربازی پەکەکە کە بە هەپەگە ناسراوە، بەم شێوەیە هاتووە:
“هاوڕێمان دەنیز گەزمیش، لە ناوچەی بەرخۆدانی گردی ئامادییە، کە دەکەوێتە ناوچەی دۆڵی شەهید لە ڕۆژئاوای زاپ، کە تێیدا خەباتی فیداکاری (ئۆپەراسیۆنە هاوشێوەکان و ئۆپەراسیۆنە خۆکوژییەکانی گروپەکانی وەک داعش)، شەڕی گەریلا مۆدێرن و تاکتیکی دەوڵەمەند گەیشتە لوتکە و مێژوویەکی دەوڵەمەندی دروستکرد، کاریگەری هێرشی کیمیایی دوژمنی لێکەوتەوە”. ماوەیەک چارەسەری بۆ کرا و شەڕێکی بەهێزی بۆ ژیانی خۆی کرد، بەڵام سەرەڕای هەموو هەوڵێک، لە ٢٩ی ئازاری ٢٠٢٥ شەهید بوو”.
ڕاپۆرتێکی لێکۆڵینەوەی ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران دەریدەخات کە بەپێچەوانەی ئەو ئیدیعایانەی کە هەندێکجار سەرکردەکانی پەژاک دەیکەن، پەکەکە، پەژاک و یەپەگە لە سوریا هەموویان بەشێکن لە یەک پێکهاتەی ڕێکخراوەیی کە بەشێوەیەکی دابەشکراو و لەژێر ئاراستەی ناوەندیی پەکەکەدا کاردەکەن.
ئەم لێدوانە تەنیا بەم داتایە سنووردار نییە، بەڵکو چەندین نموونەی ئەم تێکەڵبوونە ڕێکخراوەییە پێشتر لەلایەن ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێرانەوە بەڵگە و ڕاپۆرت کراوە.
ناڕوونی لە مردندا، گومان لە لێپرسینەوەدا
ئەم مەسەلەیە کاتێک گرنگ دەبێت، دوای فەرمانەکەی ئۆجالان سەبارەت بە پێویستی چەکداماڵینی پەکەکە، پێکهاتەکانی دیکەی بە پاساوی جۆراوجۆر خۆیان وەک جیا لە پەکەکە ناساند؛ تا ئەو ڕادەیەی کە نمایشکردنی چەک زیاتر لە پڕۆژەیەکی پڕوپاگەندە-تاکتیکی فرەلایەنە دەچێت نەک لە واقیع.
سەبارەت بە بەئامانجکردنی ئۆتۆمبێلەکەی ئومێد حوسێنی، سەرچاوە ناوخۆییەکان لە هەرێمی کوردستان سەرەتا ڕایانگەیاند کە ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانە خۆکوژەی کە بووەتە هۆی گیانلەدەستدانی لەلایەن سوپای تورکیاوە.
بەڵام دوای چەند ڕۆژێک هەڵوێستی پەژاک گۆڕا و ڕاگەیەندرا کە ئێران بەرپرسە لەو هێرشە.
ئەم گۆڕانکارییە لە هەڵوێستەکاندا، بە بڕوای زۆرێک لە چاودێران، دەرئەنجامی دۆزینەوەی ڕاستییەکان نییە، بەڵکو کارکردی پەیوەندییە سیاسی و ئەمنییەکانی نێوان پەکەکە و تورکیا.
لە هەر حاڵەتێکدا، لەم ململانێ سیاسی و زانیارییەدا، قوربانیی سەرەکی ئومێد حوسێنییە؛ هەرزەکارێک کە دەبوو لە پۆلدا دابنیشێت نەک لە بەرەکانی شەڕدا.
په‌ژاک و شێوازی دووبارەبوونەوەی دەستدرێژیکردنە سەر منداڵان
لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا، چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران، چەندین جار بە شێوەی جۆراوجۆر، لەوانەش لە شێوەی ڕاپۆرتی دۆکیۆمێنتاریدا، هۆشداریی داوە کە په‌ژاک و تاقمە باڵاکەی پەکەکە، بە شێوەیەکی سیستماتیکی منداڵانی کوردی ئێرانیان لە چالاکییە سەربازییەکانیاندا کەڵکیان وەرگرتووە.
ئەم هۆشدارییانە بە تایبەتی لە کتێبی The Lost کۆکراونەتەوە.
ئەم کتێبە کە لەسەر بنەمای لێکۆڵینەوەی مەیدانی و کتێبخانەیە، دەردەخات کە لە ساڵانی ڕابردوودا ژمارەیەکی بەرچاو لە منداڵانی کوردی ئێران لە لایەن ئەو گرووپانەوە وەرگیراون و دوای ماوەیەک بێسەروشوێن بوون.
چارەنووسی زۆرێک لەو منداڵانە تا ئێستا ناڕوونە؛ ڕوون نییە کە ئایا لە ژیاندان یان نا، نە مردوون، چۆن و لە کوێ و لە چ بارودۆخێکدا ئەمە ڕوویداوە و ئێستا جەستەیان لە کوێیە.
بێگومان دۆسیەی ئومێد حوسێنی بە شەرەف بۆ په‌ژاک دادەنرێت! چونکە یەکێکە لەو حاڵەتە کەمانەی کە په‌ژاک بە بڵاوکردنەوەی هەواڵەکە ڕاستەوخۆ دوای کوشتنی یەکێک لە ئەندامەکانی دانی بەو بابەتەدا ناوە؛ ڕەفتارێکی جیاواز کە ئەو گومانە بەهێزتر دەکات کە پەکەکە هەوڵدەدات ڕێگری بکات لە تێکدانی پڕۆژەی ڕاگەیاندنی چەکداماڵینی دووفاقی.
شیکاری ڕەفتاری تورکیا دەریدەخات کە زۆربەی ئۆپەراسیۆنەکانی لە ساڵانی ڕابردوودا بە بەکارهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و بە ئامانجگرتنی کەسانی دیاریکراو ئەنجامدراوە.
بەڵام لە زۆر حاڵەتی پێشوودا، په‌ژاک دوای چەند ساڵێک لە کوشتنیان، کوشتنی ئەندامانی کوردی ئێرانی ڕاگەیاند.
ڕاگەیاندنی پێشوەختەی مردنی ئومێد حوسێنی، نادڵنیاییەکانی ئێستای زیاتر کردووە.
بەرپرسیارێتی یاسایی حکومەتەکان و دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان
بەپێی ئەو بەڵگەنامانەی کە لەبەردەستدان، حکومەتەکانی هەرێم بە کۆماری ئیسلامی ئێران و حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراقەوە پابەندن بە بەدواداچوونی یاسایی ئەو کەیسانە و ڕێگری لە دووبارەبوونەوەی.
هەروەها ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی وەک یونیسێف، نووسینگەی کۆمیساریای باڵای مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان و دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکان دەتوانن و پێویستە ڕۆڵی چاودێری و دەستێوەردانی جددی لەم کەیسەدا بگێڕن.
په‌ژاک و پەکەکە بە دامەزراندنی منداڵان بە شێوەیەکی سیستماتیک، بە ڕوونی یاسای نێودەوڵەتی مافی مرۆڤیان پێشێل کردووە.
بەپێی مادەی هەشتەمی پەیڕەوی ناوخۆی ڕۆما (یاسای دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکان)، بەکارهێنانی منداڵانی خوار تەمەنی ١٥ ساڵ لە شەڕدا بە تاوانی جەنگ دادەنرێت؛ و تەنانەت لە حاڵەتی منداڵانی سەروو تەمەنی ١٥ ساڵ و خوار تەمەنی ١٨ ساڵدا، بەرپرسیارێتی مەدەنی و ئەخلاقی قورس بۆ گروپە چەکدارەکان سەرهەڵدەدات.
ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کوردستانی ئێران وەک دەزگایەکی چاودێری سەربەخۆ
جەخت لەسەر ئەمانەی خوارەوە دەکاتەوە:
- لێکۆڵینەوەیەکی سەربەخۆ و نێودەوڵەتی سەبارەت بە چۆنیەتی دامەزراندنی ئومێد حوسێنی، هەرزەکارێکی کوردی ئێرانی تەمەن 16 ساڵ لەلایەن په‌که‌که و په‌ژاکەوە.
- ئاشکراکردنی لیستی ئەو منداڵانەی کە لەلایەن په‌ژاکەوە دامەزراون و چارەنووسیان دیاریکرا.
- قەدەغەکردنی ڕەهای دامەزراندنی هەرزەکاران لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە، بە گەرەنتی حکومی و نێودەوڵەتی و میکانیزمی چاودێری.
- لێپرسینەوە لە حکومەتەکانی ئێران، عێراق و تورکیا لە بەرامبەر ڕۆڵی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆیان لە دابینکردنی مەرجەکانی ئەم کردەوانە.
- داواکارییەک لە دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان بۆ ڕەوانەکردنی دۆسیەی پێشێلکردنی مافی منداڵان لەلایەن په‌که‌که و پژاکەوە بۆ دامەزراوە دادوەرییە نێودەوڵەتییەکان.
کۆتایی
چیرۆکی ئومێد حوسێنی، منداڵێکی دیکەی سەرباز و خەڵکی هەرێمی کوردستانی ئێران، جارێکی دیکە ڕووبەڕووی واقیعێکی تاڵمان دەبێتەوە؛ واقیعێک کە تێیدا سیاسەت و ئایدۆلۆژیا و شەڕ لەسەر شانی ئەو منداڵانە چەقێنراون کە دەبێ بنیاتنەری داهاتوو بن نەک قوربانیی بێدەنگ.
ئەرکی ئێمە ئەوەیە کە بێوچان بەدوای ڕاستی و دادپەروەری و پاراستنی مافی قوربانیانی بێدەنگدا بگەڕێین؛ قوربانییەکان کە لە مێژوودا ون بوون.
