ڕەزا قازی خانی: من تەنانەت کوردیش نەبووم کە لە پرسی گروپە چەکدارەکان و دروشمەکانیان تێوەگلابم
بێکاری وەک کێشەیەکی کۆمەڵایەتی و ئابووری دەتوانێت کاریگەری قووڵی لەسەر گەنجان و کۆمەڵگا بە گشتی هەبێت. هەروەها ئەم بابەتە کاریگەرییەکی زۆری لەسەر دامەزراندنی گەنجان هەیە بۆ گروپە چەکدار و نیمچە سەربازییەکان، لەوانە:
نائومێدی ئابووری و دووربینی
ئەو گەنجانەی بەدوای کاردا دەگەڕێن و ناتوانن ئامانجە ئابوورییەکانیان بگەن، ڕەنگە هەست بە بێزاری بکەن. ئەم بێزارییە دەتوانێت ببێتە هۆی کەمی متمانە بەخۆبوون و هەستکردن بە بێ ئامانج. کاتێک گەنجان ناتوانن ئایندەیەکی گەش بۆ خۆیان پێشبینی بکەن، لەوانەیە ڕوو لە بژاردەی مەترسیدار و نایاسایی بکەن، وەک پەیوەندیکردن بە گروپە چەکدارەکانەوە.
ڕاکێشانی دارایی و ئابووری
گروپە چەکدارەکان زۆرجار دۆخی خراپی ئابووری گەنجان دەقۆزنەوە. لەوانەیە بەڵێنی دارایی سەرنجڕاکێش پێشکەش بکەن کە زۆر وەسوەسەئامێز بێت بۆ گەنجانی بێکار. ئەم بەڵێنانە دەتوانن مووچەی مانگانە و یارمەتییەکان و تەنانەت دەرفەتی گەشتکردن لەخۆ بگرن. ئەو گەنجانەی کە لە بارودۆخی ئابووری سەختدان، ڕەنگە بڕیار بدەن بچنە ناو ئەو گروپانەوە بۆ ئەوەی خۆیان لە ڕووی داراییەوە مسۆگەر بکەن.
کاریگەرییە کۆمەڵایەتی و کولتوورییەکان
لەو کۆمەڵگایانەی کە ڕێژەی بێکارییان زۆرە، فشارە کۆمەڵایەتی و کولتوورییەکان دەتوانن ڕۆڵێکی بەرچاو بگێڕن لە ڕاکێشانی گەنجان بۆ گروپە چەکدارەکان. ئەو گەنجانەی لە گەڕەکەکاندا دەژین کە ناڕازیبوونی گشتییان هەیە، لەوانەیە لە ژێر کاریگەری هاوڕێکانیان یان خێزانەکانیاندا بن کە پەیوەندییان بەم گروپانەوە کردووە. هەروەها میدیا و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان دەتوانن ڕۆڵێکی گرنگ بگێڕن لە بەرەوپێشبردنی بیرۆکەی گروپە چەکدارەکان.
نەبوونی دەستڕاگەیشتن بە خوێندن و هەلی کار
لە زۆرێک لە کۆمەڵگاکاندا، دەستڕاگەیشتن بە خوێندنی کوالیتی و هەلی کارێکی شایستە دەتوانێت پاڵ بە گەنجانەوە بنێت بۆ ئەوەی بچنە ناو گروپە چەکدارەکانەوە. کاتێک گەنجان ناتوانن ئەو لێهاتووییانەی کە پێویستن بۆ چوونە ناو بازاڕی کار بەدەستبهێنن، لەوانەیە هەست بکەن هیچ بژاردەیەکی دیکەیان نییە جگە لە بەشداریکردن لەم گروپانە.
بۆیە دەتوانرێت بڵێین، بەگشتی، بێکاری هۆکارێکی سەرەکییە بۆ ڕاکێشانی گەنجان بۆ گروپە چەکدارەکان. بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە پێویستە حکومەتەکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان گرنگییەکی تایبەت بە ڕەخساندنی هەلی کار و پەروەردە و پاڵپشتی کۆمەڵایەتی بدەن بۆ ڕێگریکردن لە ڕوودانی ئەو جۆرە دیاردانانە. دروستکردنی بەرنامەی بەهێزکردنی گەنجان، بەهێزکردنی تواناکانی کار، و زیادکردنی دەستڕاگەیشتن بە خوێندن دەتوانێت چارەسەرێکی کاریگەر بێت بۆ کەمکردنەوەی ئەم کێشەیە.
ڕەزا قازی خانی، ئەندامی پێشووی گرووپی تیرۆریستی پاک (لەدایکبووی ١٩٨١)، لەنێو ئەو کەسانەدایە کە بەهۆی بێکاری و کۆچکردنی بۆ هەرێمی کوردستانی عێراق بەبێ ئەوەی زانیاری تەواویان هەبێت، دواجار ناچار بوون بچێتە نێو یەکێک لە مەترسیدارترین گروپە چەکدارە کوردییەکانی ناوچەکە کە گروپی پاکە. کاک قازی خانی لە ساڵی ٢٠١٤ بە نایاسایی هاتە ناو هەرێمی کوردستانەوە بە هۆی بێکارییەوە. بەو پێیەی کارتی ئیقامەی نەبووە، دەچێتە بارەگای گرووپی تیرۆریستی پارتی ئازادیی کوردستان (پاک) و بووەتە ئەندامی ئەم گروپه مەترسیدارە. بەو پێیەی پزیشک بووە لە ئێران، لە ناوەندی پزیشکی ئەو گرووپە کاری کردووە. دوای دوو ساڵ لەسەر پێداگری خۆی گروپی پاکی بەجێهێشت. قازی خانی بە پەیامنێرەکەمانی ڕاگەیاند، بەهۆی ئەوەی پێداگری لەسەر دەرچوون لە گروپی چەکداری پاک بوو، لەلایەن سەرکردەکانی ئەو تەریقەتە تووڕە بووە و بە گڵۆپی سەوزی ئەوان، دەزگای ئاسایشی ناوچەکە دەستگیریان کردووە و نزیکەی 3 هەفتە ئەشکەنجەیان داوە و گەیاندوویانە بەردەم دادگا، بەڵام دواجار بێتاوان دەرچووە و ئازاد کراوە.
تکایە خۆت بناسێنە و کەمێک باسی پێشینەی خۆت لە ئێرانمان بۆ بکە. تا چەند زانیاریت لەسەر گروپە چەکدارەکانی ناوچە سنوورییەکانی ئێران هەبوو؟
ڕەزا قازی خانی: من ڕەزا قازی خانیم، لە 10ی ئازاری 1981 لە شاری هەمەدان لە دایک بووم. بنەماڵەکەم لە بنەڕەتدا تورک زمانن و هەرگیز خۆمان بە پرسە سیاسی و نەتەوەییەکانەوە نەکەوتین. مەبەستم ئەوەیە من تەنانەت کوردیش نەبووم کە تێوەگلابم لە پرسی گروپە چەکدارەکان و دروشمەکانیان. ژیانم لە هەمەدان سادە بوو، لە تەمەنی هەرزەکاریدا بەدوای کاردا دەگەڕام. دواتر خولی فریاگوزاری سەرەتایی و پزیشکی فریاگوزاریم تەواو کرد و ماوەیەک وەک یاریدەدەری پزیشکی لە کلینیک و ناوەندە تایبەتەکاندا کارم کرد. بەڵام لە ساڵی ٢٠١٣ بەدواوە دۆخی ئابووری بە جۆرێک بوو کە ئیتر کارێکی گونجاو نەما بۆ دۆزینەوە و هیچ ئومێدێک بۆ باشتربوونی دۆخەکە نەما. کرێ و قەرز و فشارە داراییەکان وای لێکردم بەدوای ڕێگایەکدا بگەڕێم بۆ ئەوەی ئێران بەجێبهێڵم. چونکە ژیانم لە ئێراندا ئاوەدانی نەبوو.
کەی بڕیارت دا کۆچ بکەیت؟ وە چۆن چوویتە سەر ئەم کارە؟ بۆچی لە پلەی یەکەمدا چوویتە هەرێم؟
ڕەزا قازی خانی: ساڵی 2013 دوای چەند مانگێک لە بێکاری، بڕیارمدا وڵات جێبهێڵم. تەمەنم ٣٤ ساڵ بوو و داهاتێکی باشم نەبوو. ناچار بووم بڕۆم؛ بەو پێیەی نەمتوانی بە شێوەیەکی یاسایی کۆچ بکەم، بە هاوکاری چەند قاچاخچییەک سنوورم بەزاند و چوومە ناو هەرێمی کوردستانی عێراق. بەبێ ئیقامە و بەڵگەنامە، هیچ هیوایەکم بە ژیان نەبوو. ڕۆژەکانم بە برسێتی و بێ ماڵ و حاڵەوە بەسەر دەبرد، لە دوکانێکەوە بۆ دوکانێکی تر دەگەڕام و بەدوای کاردا دەگەڕام، بەڵام کەس ئامادە نەبوو بەبێ ئیقامە بمخاتە کار. لەم دۆخە سەختەدا کەسێک هاتە هانای منەوە و وتی ڕێگای دەربازبوون هەیە. ئێستا کە بیر لەو ڕۆژانە دەکەمەوە، هەندێک جار دەگەمە ئەو ئەنجامەی کە وەک ئەوە وابوو کە هەندێک کەس بە ئەنقەست منیان بەکرێ نەگرتبێت بۆ ئەوەی ڕێگا بۆ هاتنی هێزەکانی گروپی پاک خۆش بکەم و من و کەسانی دیکەی وەک من فریو بدەن. واتە خولێک هەبوو: هاتنە ناوەوەی نایاسایی بۆ هەرێم، بێکاری، نەبوونی دامەزراندن بەهۆی نەبوونی کارتی ئیقامە، فریودانی گەنجان کە بەدوای کاردا دەگەڕێن، دواجاریش ئەندامێتی گەنجێک لە گروپێکی چەکداریدا.
ئەو کەسە پێشنیاری چی کرد؟
ڕەزا قازی خانی: باسی لەوەش کرد، گرووپێک هەیە بە ناوی پارتی ئازادیی کوردستانی ئێران کە ئێرانییەکان داڵدە دەدەن و خواردن و شوێنی حەوانەوە دابین دەکەن، بەتایبەتی بۆ ئەو کەسانەی کە لێهاتوویییان هەیە، وەک پزیشک. لەو کاتەدا نەمدەزانی مامەڵە لەگەڵ چ گروپێکدا دەکەم. نە کورد بووم، نە سیاسەتمەدار بووم، نە چەکدار بووم. تەنها ئەوەم دەویست شوێنێک بدۆزمەوە کە شەوانە سەرم لێ دابنێم و بخەوم. ئەوەندە بە ئاسانی گێل کرام! باوەڕ ناکەم وا بە ئاسانی پەیوەندیم بە گروپێکی چەکدارەوە کردبێت.
چۆن پەیوەندیت بە گروپی پاکەوە کرد و بارودۆخت چۆن بوو؟
ڕەزا قازی خانی: لەگەڵ ئەو کەسەدا چوومە یەکێک لە بارەگاکانی گروپی پاک لە ناوچە سنوورییە شاخاویەکان. پێیان وتم بەو پێیەی شارەزایی پزیشکیم هەیە، دەتوانم ڕاستەوخۆ بچمە کلینیک. دیارە پێشوازییان لێکردم، بەڵام واقیعەکە شتێکی تر بوو. گروپەکە وەک گاریسۆنێکی سەربازی بەڕێوەدەبرا، پلەبەندی توند و ڕاهێنانی ناچاری و کۆبوونەوەی ئایدیۆلۆژی و کۆنترۆڵی تەواوەتی بەسەر ژیانی تاکەکاندا هەبوو. تەلەفۆن و ئینتەرنێت و تەنانەت پەیوەندی لەگەڵ خێزانیش قەدەغە بوو. تەنها شتێک کە پێویست بوو بیبینم و بیبیستم ئەوەیە کە ئەوان دەیانویست. وادیارە من کارمەندی پزیشکی و فریاگوزاری بووم؛ بەڵام واقیعەکە ئەوە بوو کە من چووبوومە ناو سەربازگەیەکەوە!
تا لە گروپەکەدا بوویت چیت کرد؟
ڕەزا قازی خانی: لە کلینیکێکی بچووکی سەر بە گروپەکە کارم دەکرد. ئەرکەکانم بریتی بوون لە بەستنی برینەکان و دەرزی لێدان و یارمەتیدانی بریندارەکان. بەڵام ڕۆژانە بەرگەی فشاری دەروونی زیاترم دەگرت. هەر ناکۆکییەک لەگەڵ لێکۆڵینەوەدا بوو. چەندین جار جەختم لەوە کردۆتەوە کە من کورد نیم و ئامانجی من هەرگیز ئەوە نەبووە بچمە ناو گروپێک یان خەباتی چەکداری بکەم. من تەنها بۆ ئەوەی لە ژیاندا بم هاتوومەتە ئەوێ. بەڵام پێدەچوو کەس گوێی لێ نەگرتبێت. ئەوان تەنها بەدوای دامەزراندنی کارمەنددا بوون، تەنانەت ئەگەر ناچار بوون خەڵک فریو بدەن یان فشار بخەنە سەر. باسی پارە و مووچە نەکرا! من بووبووم بە کارمەندی ئەوان و بێگومان بەختم وابوو لە کلینیکەکەدا کارم کرد! لانی کەم چانسی مانەوەم هەبوو.
کەی بڕیارتدا گروپەکە بەجێبهێڵیت؟ کاردانەوەیان چی بوو؟
ڕەزا قازی خانی: دوای نزیکەی دوو ساڵ بەڕاستی بەس بووم. کەش و هەوای گروپەکە لەڕادەبەدەر داخراو و تائیفی بوو، منیش کە هیچ پەیوەندییەکی فیکری و نەتەوەییم لەگەڵیاندا نەبوو، هەستم بە خنکاندن دەکرد. چەند جارێک داوای ڕۆشتنم کرد، بەڵام هەڕەشەم لێکرا. لە دوا قۆناخدا هەماهەنگییان لەگەڵ کردم و ڕادەستی هێزە ئەمنییەکانی هەرێمی کوردستانیان کرد کە “پاراستن” بوو. وەک ئەوە وابوو بیانەوێت من لەناوببەن بەبێ ئەوەی ڕاستەوخۆ خۆیان دەستوەردان بکەن. واتە من لە زیندانی پاکەوە چووبووم بۆ زیندانی پاراستن! تاکە ئامانج ترساندن و هەڕەشەکردن بوو.
لە ناوەندی دەستبەسەرکردنی پاراستن چی ڕوویدا؟
ڕەزا قازی خانی: سێ هەفتە لە دەستبەسەردا بووم. لەو ماوەیەدا بە چاوبەستراو و ئەشکەنجەی جەستەیی و دەروونی، داوایان لێکردم دان بەوەدا بنێم کە من بریکاری ئێرانیم. من تەنها ڕاستیم وت، بەڵام یان نەیانویست باوەڕیان پێبکەن یان نەیاندەتوانی. سووکایەتی و لێدان و بێخەوی و برسێتیم ئەزموون کرد. تاکە “تاوان”م ئەوە بوو کە وتم دەمەوێت گروپەکە بەجێبهێڵم. دڵنیام ئەم ئەشکەنجەدانانە بە هەماهەنگییەکی پاکەوە ئەنجام دراون.
چۆن ئازاد بوویت و گەڕایتەوە ئێران؟
ڕەزا قازی خانی: دواجار دۆسیەکەم ڕەوانەی دادگای هەرێم کرا. لەوێ دوای پێداچوونەوە بە بەڵگەکان و گوێگرتن لە بەرگریکردنم، دادوەر بێتاوانی کردم. دوای ئەم ڕووداوە بە هاوکاری کونسوڵخانەی ئێران لە سلێمانی توانیم بگەڕێمەوە بۆ وڵات. بەرپرسانی کونسوڵخانەکە زۆر ڕێزیان لێگرتم و یارمەتیان دام بە ئاسانی لە پرۆسەی گەڕانەوەدا تێپەڕ بم. بەختم وابوو لە زیندان بووم، ژیانم لەدەست نەدا!
ئایا دوای گەڕانەوەت خراپ مامەڵەت لەگەڵ کرا؟
ڕەزا قازی خانی: خۆشبەختانە نەخێر. چەند کۆبوونەوەیەک بۆ پێداچوونەوە بە تۆمارەکان و تۆمارکردنی زانیارییەکان ئەنجامدرا، ئەمەش شتێکی ئاسایی بوو. هەروەها هەموو شتێکم بە ڕاستگۆییەوە گێڕایەوە، لە فریودانەوە تا ئەشکەنجەدان. دوای ئەوە ڕێگەیان پێدام بگەڕێمەوە بۆ هەمەدان و ئێستا هەوڵ دەدەم ژیانم ئاوەدان بکەمەوە.
چ پەیامێکتان هەیە بۆ ئەو گەنجانەی کە ڕەنگە وەک تۆ فریو بدرێن؟
ڕەزا قازی خانی: تکایە لە نائومێدیەوە بڕیار مەدەن. نە کورد بووم نە سیاسی، بەڵام کەوتمە نێچیر. ئەم گروپانە هەژاری و بێکاری و بێدەسەڵاتی خەڵک دەقۆزنەوە. لە ژێر ئاڵای ئازادیدا تەنها داوای کۆیلایەتی دەروونی و جەستەیی لێت دەکەن.
